فتوای قاطع و صریح شیخ محمود شلتوت، در جواز تعبد بر مذهب شیعه، یکی از تأثیرگذارترین فتاوای تقریبی در دوران معاصر است.[1] این فتوا در سال 1379 قمری (1959 میلادی) در مجله رسالة الاسلام، سال 11، شماره 3، صفحه 227، منتشر شد. البته به صورت عملی، این فتوا، از بدو تأسیس دارالتقریب در سال 1947 میلادی، انجام می‌شد.
دیدگاه‌ها و مواضع گوناگونی در قبال این فتوا شکل گرفت. بسیاری از علما و فقهای بزرگ اسلام در آن زمان، این فتوای تاریخی را مورد تأیید قرار دادند.
- ازجمله شیوخ و اساتید بزرگ الازهر که مقدمات این فتوا را فراهم کرده، یا آن را مورد تأیید قرار دادند، از این جمله‌اند: شیخ محمد عبده، شیخ سلیم بشری، شیخ مصطفی مراغی، شیخ عبدالمجید سلیم، شیخ احمد حسن باقوری، شیخ حسن مأمون، شیخ دکتر محمد فحام، شیخ دکتر عبدالحلیم محمود، شیخ عبدالرحمن بیصار، شیخ احمد شرباصی، شیخ محمد محمد المدنی، شیخ علی حفیف، شیخ عبدالعزیز عیسی، شیخ عبدالرحمن نجار، شیخ حسن البنا، شیخ عبدالوهاب عبداللطیف، شیخ محمود ابوریه، شیخ علی الواحد وافی، شیخ عطیه صفر، شیخ السید سابق، شیخ محمد متولی شعراوی، شیخ محمد غزالی، شیخ عفیف عبدالفتاح طباره، شیخ نصر فرید واصل،[2] شیخ علی جمعه، شیخ محمد سید طنطاوی.
- برخی دیگر مانند شیخ یوسف قرضاوی، رئيس اتحاديه جهانی علمای مسلمان، در این فتوا تشکیک و بلکه آن را نفی کرده است.[3] (البته قرضاوی هیچ تعریضی نسبت به علمیت شلتوت نداشته، بلکه در کلامش تدوین 4 کتاب از شلتوت را به عنوان فعالیت خود ذکر کرده، که به نوعی نشان از علمیت شلتوت دارد.)
- برخی دیگر از مخالفان سرسخت تقریب بین مذاهب، مانند عبدالله موصلی، صدور این فتوا را در موارد مختلف در کتابش،[4] تأیید کرده، اما شلتوت و دیگر عالمان مصری که تأییدکننده این فتوا بوده‌اند را به جهل و بی‌اطلاعی متهم کرده است.
- برخی دیگر مانند دکتر محمد عماره با پذیرش صدور فتوا از جانب شیخ شلتوت، می‌پرسد که چرا شیعیان فتوایی مشابه صادر نکرده‌اند، و مطرح کرده، خلاف ادعای شیعیان، شلتوت شیعه نشده است.[5]

پی‌نوشت:

[1]. «فتوای تاریخی شیخ محمود شلتوت»
شلتوت سال 1378 قمری، روز بابرکت 17 ربیع الاول، هم‌زمان با میلاد امام صادق (علیه‌السلام) رئیس فقه جعفری و سال‌روز میلاد پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) با حضور نمایندگان مذهب شیعه امامی، زیدی، شافعی، حنبلی، مالکی و حنفی، در ضمن فتوای تاریخی خود، تقلید از مذهب شیعه امامی و زیدی را جایز دانست.
[2]. شیخ محمود شلتوت طلایه دار تقریب در عقائد، تفسیر، حدیث، فقه مقارن و همبستگی مذاهب اسلامی، بی‌آزار شیرازی، ص173.
[3]. «وی در جلسه‌ای با جوانان در قاهره که از سوی اتحادیه تحت مدیریت وی و با عنوان «علمای آینده» تشکیل شده بود، گفت: شیخ محمود شلتوت فتوایی برای جواز تعبد به مذهب جعفری صادر نکرده است. وی در پاسخ به پرسشی درباره صدور چنین فتوایی گفت: این فتوا را برای من بیاورید... این فتوا در کدام کتابش آمده است؟... من این فتوا را ندیده‌ام... کدام‌یک از شماها می‌گوید این فتوا را در فلان کتاب یا مجله دیده است؟
وی افزود: من سال‌ها با شیخ شلتوت زیسته‌ام و از نزدیک‌ترین اطرافیان، به وی بوده‌ام. من چنین فتوایی را ندیده‌ام. ندیده‌ام چنین چیزی گفته باشد. من چهار کتابی را که از شیخ شلتوت منتشر شده است، تدوین کرده‌ام؛ شیخ احمد العسال، رئیس سابق دانشگاه اسلامی اسلام آباد، هم‌کار من بوده و در مقدمه چاپ اول کتاب شلتوت از من و ایشان تشکر شده است. شیخ احمد العسال در پاسخ به پرسش سایت اسلام آنلاین گفته‌های قرضاوی را تأیید کرد.» پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، مجله پگاه حوزه، 9 خرداد 1388، ش255، «تشکیک قرضاوی در فتوای شلتوت».
[4]. حقيقة الشيعة «حتى لا ننخدع»، عبدالله موصلی، ص21، 24، 199، 213 و215.
[5]. فتنة التکفیر بین الشیعه والوهابیة والصوفیة، محمد عماره، ص42 و141.
البته قاطبه علمای شیعه، شیخ محمود شلتوت را فقیه و مفسر و مصلحی بزرگ از اهل سنت می‌دانند؛ هم‌چنین فتاوای تقریبی زیادی نیز از سوی علمای شیعه صادر شده است.