پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ ابن تیمیه موسس مکتب سلفیه است.[1] وی معتقد است که فهم سلف، برتر از فهم خلف است،[2] ابن تیمیه برای اثبات برتری داشتن فهم سلف بر خلف، به حدیث خیرالقرون استناد جسته است. بنابر اعتقاد ابن تیمیه، پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) سه قرن اول اسلام را قرون فاضله نامیده است.[3] ابن تیمیه با استناد به این حدیث معتقد است واژه «خیر» اطلاق دارد و شامل رفتارهای خوب «سلف» می‌شود، بنابراین انسان‌هایی که در سه قرن اول اسلام زندگی می‌کنند، از همه نظر بهترین هستند. از نظر علم، تقوی، عدالت، شجاعت و فهم، سرآمد همه اعصار هستند. بنابراین فهم سلف بر همه مردمی که تا روز قیامت خواهند آمد، برتری و فضیلت دارد، و باید در همه امور دینی، فهم سلف را بر فهم دیگران مقدم داشت.
اکنون از ابن تیمیه و پیروانش می‌پرسیم، اگر این حدیث اطلاق دارد، آیا فهم همه مردم سلف، مراد است؟ که در این صورت حتی منافقین مدینه و خوارج را نیز شامل می‌شود. زیرا منافقین و خوارج نیز در دوران سلف زندگی می‌کردند،  بنابراین فهم آنان نیز حجت است؛ پس چرا می‌گویید آن‌ها اهل بدعت هستند. هم‌چنین خیلی از فرقه‌ها در این قرن به‌وجود آمدند، خوارج، مرجئه، قدریه و... پس باید فهم آنان نیز برتر باشد. بر چه اساسی فهم پیروان ابوبکر و عمر، بر فهم پیروان خوارج و جهمیه مقدم است. اما اگر بگویید فهم مردم به صورت انفرادی مراد است؟ نیز این سوال به‌وجود می‌آید که چرا فقط فهم معاویه و ابن عمر و ابن شهاب ملاک باشد، ولی فهم ذوالخویصره و کسی‌که خلافت ابوبکر را نپذیرفت، ملاک نباشد. بلکه از نظر شما، او مرتد نیز هست.
با این اوصاف، سخن ابن تیمیه بیشتر به ضرب المثل یک بام و دو هوا شبیه است، و از هیچ قاعده‌ی علمی برخوردار نیست؛ بلکه مستمسکی، برای پیشبرد اهدافش است.

پی‌نوشت:

[1]. ابن تیمیه موسس مکتب سلفیه.
[2]. آیا فهم سلف بر خلف مقدم است!؟
[3]. «خَيْرُكُمْ قَرْنِي، ثُمَّ الَّذِينَ يَلُونَهُمْ، ثُمَّ الَّذِينَ يَلُونَهُمْ». بخاري، محمّد بن اسماعيل (م 256)، صحيح بخاري، تحقيق: محمد زهير بن ناصر، دار طوق النجاة، چاپ اوّل، 1422هـ. ق، ج3، ص171.
«خَيْرُ أُمَّتِى الْقَرْنُ الَّذِينَ يَلُونِى ثُمَّ الَّذِينَ يَلُونَهُمْ ثُمَّ الَّذِينَ يَلُونَهُمْ ثُمَّ يَجِىءُ قَوْمٌ تَسْبِقُ شَهَادَةُ أَحَدِهِمْ يَمِينَهُ وَيَمِينُهُ شَهَادَتَهُ». نيشابوري، مسلم بن حجّاج (261)، المسند الصحيح المختصر بنقل العدل عن العدل إلى رسول الله صلى الله عليه وسلم، تحقيق: محمد فؤاد عبد الباقي، دار إحياء التراث العربي، بيروت، بي تا، ج4، ص1962.

نویسنده: مجتبی محیطی