پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ شاه ولی الله دهلوی (1114-1176ق) از پر آوازه‌ترین شخصیت‌های فکری و فرهنگی قرن دوازدهم، در شبه قاره هند می‌باشد.[1]
وی در بین رهبران فکری شبه قاره، جایگاه ویژه‌ای دارد و امروزه نهضت‌های بزرگ دینی اسلامی در گستره‌ی جنوب آسیا، به ویژه مکتب «دیوبندیه»، متأثر از آراء و آثار شاه ولی الله و فرزندش شاه عبدالعزیز می‌باشد.[2]
شاه ولی الله دهلوی، گرایشی روشن‌فکرانه و صوفیانه دارد. وی حدیث‌گرا است و تفکرات حدیث‌گرایی را در بین حنفیان ماتریدیه صوفیِ عقل‌گرا پخش کرد. وی در عین حال برخی از افکار ابن تیمیه را نیز پذیرفته است. شاه ولی الله از آن جهت که گرایش حنفی و گرایش کلامی ماتریدی و صوفیانه دارد، مورد انتقاد وهابیت است.[3]
شاه ولی الله دهلوی، شخصی معتدل و میانه‌رو بود و روایت‌های صحیح و منقول و اقوال درست معقول و هم‌چنین اقوال و آرای فقها و محدثان را جمع‌آوری می‌کرد و اقوال و آرایی را بر می‌گزید، که جمهور علما آن‌ها را می‌پذیرفتند و در موارد اختلافی، صحیح‌ترین رای را انتخاب می‌کرد.[4]
وی هرگونه کشمکش، درگیری و کینه‌توزی را سبب از بین‌رفتن وحدت و یک‌پارچگی جامعه اسلامی می‌دانست[5] و هم‌دلی و وحدت را مسئله مورد تاکید برخی آیات قرآن می‌دانست،[6] او معتقد بود اختلافات فرقه‌های مختلف اسلامی، در مباحث اسلامی و اعتقادی، باعث خروج مسلمانان از دایره اسلام نخواهد شد و اختلاف مسلمانان در سنّت و تفسیر کتاب، امری بدیهی است. زیرا سلف نیز به این مسائل وارد نمی‌شدند.[7]
بنابراین شاه ولی الله دهلوی، (پدر معنوی مکتب دیوبندیه) شخصیتی اصلاح‌گر و معتدل بود، اما با گذر زمان و ورود افکار التقاطی، مکتب دیوبندیه در زمان معاصر، از آموزه‌های شاه ولی الله، تا حدودی دوری جسته و به جریان‌های تکفیری، بیشتر نزدیک شده است. مثلاً «سپاه صحابه» در پاکستان، و «طالبان» در افغانستان، از دل جریان دیوبندیه به‌وجود آمده است، که تکفیر را سرلوحه خود قرار داده و در پاکستان و افغانستان، شیعه‌کشی به‌راه انداخته‌اند.

پی‌نوشت:

[1]. ویکی فقه، واژه ولی الله دهلوی.
[2]. مجموعه مقالات کنکره جهانی جریان های افراطی و تکفیری، دارالعلام لمدرسه اهل البیت، ج5، ص92.
[3]. سایت شبکه اجتهاد (ijtihad.ir)، سخنرانی حجت الاسلام مهدی فرمانیان در مرکز فقهی ائمه اطهار با موضوع «جریان شناسی فرقه های سلفی (1)».
[4]. شاه ولی الله دهلوی، الانصاف فی بیان اسباب الاختلاف، محمد صبحی، حسن حلاق، عامر حسین، نسخه الکترونیکی، ص20.
[5]. همان، ص14.
[6]. شاه ولی الله دهلوی، ازاله الخفاء عن الخلفاء، نسخه الکترونیکی، ص26.
[7]. شاه ولی الله دهلوی، حجه الله البالغه، ترجمه سید محمد یوسف حسین پور، مکتبه العقیده، 1422ق، ج2، ص65-71.

نویسنده: مجتبی محیطی