موقعیت علمی آقا محمدعلی کرمانشاهی
پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ آقا محمدعلی کرمانشاهی کسی است که فتوای تکفیر معصوم علیشاه اصفهانی را صادر کرد. برخی به فتوای تکفیر معصوم علیشاه توسط آقا محمدعلی کرمانشاهی اشکال کرده و اینگونه می‌گویند: «فقهایی که برعکس تکفیر کنندگان با موضوع حکم یعنی عرفان و تصوف آشنا بودند یا هستند ... به استناد تخصصشان هم با موضوع و هم با محمول حکم (برخلاف فقهای ناآشنا با موضوع)، از امثال این تکفیرها بری و از تکفیر گران نیز بری بوده‌اند و هستند». این افراد درصدد هستند تا برای دفاع از تصوف، شخصیت آقا محمدعلی کرمانشاهی را ناآشنا به عرفان و تصوف جلوه دهند و حکم به تکفیر نامبرده را اشتباه قلمداد کنند.
بر این اساس لازم است در مورد موقعیت علمی آقا محمدعلی کرمانشاهی به نکاتی اشاره کرد تا اشکال موردنظر دفع گردد تا شاید اشکال کنندگان به حقیقت امر پی ببرند.
علامه ذوالفنون آقا محمدعلی کرمانشاهی بن علامه وحید بهبهانی متولّد 1144 هجری قمری در کربلا و مـتوفای 1216 ق در کرمانشاه است.
حقیقت این است که اگر پژوهشگری اندکی در زوایای احوال، زنـدگی و آثـار متنوع علمی آقا محمدعلی تعمق و تأمّلی کوتاه داشته باشد، بی‌تردید اذعان خواهد داشت که وی را باید نابغه ذوالفنون، اعجوبه دوران، نادره زمان و عالم شگفت‌انگیز تاریخ تشیع نامید و گویا به جهت هـمین ذوالفـنون بودنش بوده باشد که والد علامه‌اش، آقا وحید بهبهانی، وی را شیخ بهایی زمان، نامیده است. البته برای اثبات این امر حقیقتاً نیازی به استدلال نیست. اگر فردی از سر انصاف تنها به یکی از آثارِ عـلمی وی هـمچون دائرة‌المعارف سترگ و کم‌نظیر مقام الفضل بنگرد، به میزان تبحر و تسلط علمی در علوم گوناگون الهی و بشری همچون تفسیر، حدیث، فقه، اصول فقه، رجال، درایه، کلام، ادعیه، ریاضیات، جغرافیا، نجوم و هیئت، اخلاق، ادبـیات، تـاریخ و… پی خـواهد برد، چنان‌که فرزند دانشمندش آقـا احـمد کرمـانشاهی بهبهانی مشهور به آقا احمد آل آقا (متوفی 1243 هجری قمری) می‌گوید: «مصنّفاتش خصوص کتاب مقامع الفضل بـه مـضمون (هـذا کتابنا ینطق علیکم بالحق) بر جامعیتش گواهی اسـت نـاطق».[1]
خوانساری نیز ضمن بیان شمه‌ای از احوال ایشان می‌نویسد: «… فالنظر إلی مقامع فضله یکفیه إذ فی مطاویه الواعیة عـلی کلّ مـا یشـتهیه تنبیه و لکلّ ما یقتضیه و یرتضیه ثنویه علی أثر تمویه وهو فـیما ینیف علی عشرین ألف بیت و یشرف علی مأتین وألف مسألة من المسائل العویصات و المشاکل الامتحانیات من مقولة الشرعیات و غـیر الشـرعیات… و فـی مقامعه أیضاً تفاصیل لبغض المسائل الفقهیة یلیق أن یجعل لکلّ منها کتاباً علی حـدة، مـثل مسألة الخلع شرائط آلتی تبلغ ألف بیت تقریباً وهو باللغة العربیة مع أنّ المبنی الکتاب بالفارسیة و لم یکتـب أحـد فـی المرحلة المذکورة مثله و مثل مسألة مصدّقیة المرأة فی علمها بموت زوج‌ها الغـائب مـع عـدم التهمة, فإنّها أیضاً تبلغ حدّ ذلک مع تمام الاستیفاء للاقوال و المدارک و مسألة القبلة و بیان مـراد أهـل الهـیئة من عرض و طول البلاد و تقسیمهم الارض إلی الاقالیم السبعة بالاّطراد، فإنّها أیضاً مذکورة هناک بأبسط مـا یکون و یظـهر منها کمال مهارة الرجل فی أکثر الفنون».[2]
همچنین معلم حبیب‌آبادی در تـبیین عـبارتِ صاحب الروضات می‌افزاید: «مقام الفضل اشهر و اجلّ و اعظم تألیفات آن جناب و نماینده فـضائل و فـواضل و وسعت و احاطت و خبرت و تتبّع و اطلاع اوست و آن به زبان فارسی و زیاده بر بیست هـزار بـیت در مـطالب متفرّقه کشکول مانند و به ترتیب ابواب کتب فقهیه، لکن حاوی حدود هزار و دویست مسئله از مسائل مـشکله مـهمّه متفرّقه امتحانیه از فقه و تاریخ و رجال و حلّ غوامض و اشکالات آیات و اخبار و اشعار و الغـاز عـدیده و غـیره است که آنها را عنوان و در آنها بحثی مستوفی نموده و بعضی از آنها سزاوار است هریک به‌تنهایی رساله‌ای گـردد.[3] تـنکابنی در این خصوص نیز مطلبی دارد: «کتاب مقامع الفضل آن جناب مـطبوع اربـاب الباب و مطالعه آن دال بر آن است که او را فضیلت و جامعیت بی‌نهایت بود.[4]
در بسیاری از فهارس، منابع، مصادر و کتب تراجم از محمدعلی بـهبهانی و آثارش به فراخور و میزان شناخت نگارندگانشان یادشده است و به جرأت می‌توان گـفت کمتر منبعی می‌توان یافت که از مجاهدت‌ها و آثـارش یادی نشده باشد.
حجّت الاسلام عـلی دوانـی درباره آثار و تألیفات علمی علامه آقـا محمدعلی کرمـانشاهی می‌نویسد: «[… در خـلال مطالب گذشته تا حدّی علوم و فضائل و وسعت اطلاعات مرحوم آقا محمدعلی را در تمام فنون معقول، منقول، ادبیات، ریاضی و غیره بیان داشتیم و اینک تفصیلاً توضیح می‌دهد که آقا محمدعلی در همه آن رشته‌ها تألیفات و آثار گران‌بهایی از خود به یادگار گذارده است که مایه بسی خوشوقتی است. می‌توان گفت کمتر عالمی مانند آقا محمدعلی موفّق بوده است. وی باآن‌همه مسافرت‌ها و گرفتاری‌های مرجعیت و اجرای حدود و رسیدگی به کارهای عمومی و درس و بحث و مبارزه با فرقه‌های باطله خاصه سلسله صوفیه، کتاب‌های سودمندی از خود به یادگار گذارده که هرکدام نماینده جامعیت و علوم سـرشار و تبحر و احاطه اوست و آقا محمدعلی در نوشتن و قدرت قلم نیز مثل نطق و بیانش بسیار توانا و ورزیده و در عربی و فارسی و نظم و نثر استاد بوده است. علوم و فـنون بـه هنگام چیزنویسی در دستِ وی بسان مـوم و الفـاظ و لغات و معما و لغز در مقام تجزیه‌وتحلیل و نقض و ابرام مطالب علمی و فلسفی و ادبی چون آب روان بوده، چنان‌که از مطالعه تصنیفات و تألیفاتش به‌خوبی آشکار است. لطـایف و ظـرایفی که در تصانیف آقا محمدعلی اسـت و تحقیقات بکر و نکات بدیع منحصربه‌فردی که در آنها آورده و صراحت عبارت آنها امتیاز مخصوصی به تألیفات او داده است، به‌طوری‌که خواننده از مطالعه آنها ابداً احساس خستگی و ناراحتی نمی‌کند… آقا محمدعلی ازلحاظ نـیروی بـیان و پشتکار و شهامت و علاقه به درس و بحث و تألیف و تصنیف و ملکات نفسانی آیینه تمام نمای پدر عالی‌مقدارش علامه وحید بهبهانی بوده است.[5]
تو اگر برگ گلی او چمن یاسمن است
در گلستان جهان هـر دو نـدارید نظیر
با تأکیدات بزرگان درباره شخصیت علمی آقا محمدعلی کرمانشاهی ادعای ناآشنا بودن آقا محمدعلی کرمانشاهی با موضوع تصوف خدشه‌دار می‌شود.
پی‌نوشت:
[1]. کرمانشاهی آقا احمد، مرآت الاحوال جهان‌نما، با مقدمه و تصحیح و حواشی علی دوانی، مرکز فرهنگی نشر قبله، 1372، ج 1، ص 134
[2]. خوانساری محمدباقر بن زین‌العابدین، روضات الجنات فی احوال العلما و سادات، محقق اسماعیلیان اسدالله، ناشر دهاقانی، قم، ج 7، ص 150 - 151
[3]. معلم حبیب‌آبادی محمدعلی، مکارم الآثـار در احوال رجال دوره قاجار، نفائس مخطوطات، اصفهان، 1377 ق، ج 2، ص 565
[4]. تنکابنی میرزا محمد، قصص العلماء، اسلامی، 1352، ص 201
[5]. دوانی علی، مفاخر اسلام، استاد کل وحـید بهبهانی و معاصران، استادان و شاگردان، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1381، ص 286
برای مطالعه بیشتر در این زمینه ن.ک به: متقی حسین، کتابشناسی موضوعی: کتابشناسی آثار و تألیفات علمی علامه ذوالفنون آقا محمدعلی بهبهانی کرمانشاهی حائری، مجله آیینه پژوهش، شماره 113، آذر و دی 1387،
افزودن نظر جدید