پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ سلفیت و سلفی‌گری تکفیری، یکی از چالش‌های فراروی جهان اسلام در قرن معاصر است. از این‌رو محققان برآنند که خواستگاه این جریان را بیابند. مسلّما جریان سلفیت، پیشینه‌ای چند صد ساله دارد.[1] ولی ظهور و بروز آن در صده‌های اخیر به دو تفکر محمد بن عبدالوهاب، در شبه جزیره حجاز، و تفکر سید جمال الدین اسد آبادی و محمد عبده در شمال آفریقا و هندوستان بر می‌گردد. اما آن‌چه مورد اهمیت است، تفاوت جریان سلفی‌گری مصری، به رهبری سید جمال الدین اسد آبادی، با سلفی‌گری وهابی به رهبری محمد بن عبدالوهاب است.[2]
سید جمال الدین اسد آبادی (1217 - 1275 شمسی) بر خلاف محمد بن عبدالوهاب، از منادیان بزرگ تقریب در جهان اسلام است. وی از پیشگامان اصلاح تفکر دینی است، که همه‌ی تلاش خود را برای اتحاد و یک‌پارچگی جهان اسلام به‌کار گرفت. سید اگر چه اصالتا ایرانی است، اما هیچ‌گاه هویت خود را علنی نمی‌کرد، تا از این طریق بتواند، حقایق اسلام را در متن کشورهای اسلامی اهل سنت، پیاده کند. وی به کشورهای زیادی، هم‌چون عراق، هند، افغانستان، ترکیه، مصر، انگلستان، فرانسه مسافرت کرد.[3]
سید جمال الدین اگرچه طرح بازگشت به اسلام را مطرح کرد، و روش او در آغاز، مکتب سلفی‌گری را تداعی می‌کند؛ اما سید هرگز معتقد به سلفی‌گری به معنای مصطلح آن نبود. وی بر خلاف سلفی‌گری وهابی، نگاه قهقرایی نداشت، و شرایط روز را هم می‌پذیرفت. وی به‌طور ویژه به عقل بها می‌داد و هرگز همانند سلفی‌گری وهابی، مسلمانان را تکفیر نمی‌کرد و به عقاید آنان احترام می‌گذاشت. سید، خواهان بازگشت به اسلام راستین، به دور از هرگونه خرافه‌گرایی و بدعت‌گزینی بود، به‌همین دلیل وی در بیش‌تر آثار خود، خواستار بیداری عقول و نفوس مسلمانان، یا خود‌باوری در برابر هرگونه غرب‌زدگی و اروپا ‌شیفتگی بود.[4]
سید جمال الدین اسد آبادی، منادی بیداری مسلمانان و بازگشت به اسلام و بدعت‌زدایی بود، و اتحاد اسلام و پرهیز از تفرقه بین مذاهب اسلامی را تبلیغ می‌کرد، و جان خود را نیز در همین راه از دست داد. وی در 19 اسفند 1275 شمسی به دستور سلطان حمید عثمانی مسموم شد، و در استامبول به خاک سپرده شد، اما حدود 50 سال بعد و در سال 1324 شمسی، به درخواست سفیر دولت افغانستان، بقایای جسد او، در تابوتی به کابل فرستاده شد و در دانشگاه کابل دفن شد.[5]

پی‌نوشت:

[1]. سلفی‌گری از آغاز تا کنون.
[2]. تفاوت سلفی‌گری مصری با سلفی‌گری وهابی.
[3]. ویکی فقه، واژه «سید جمال الدین اسد آبادی».
[4]. سلفی‌گری و وهابیت، ج1، «تبارشناسی»، سید مهدی علیزاده موسوی، انتشارات آوای منجی، 1391ش، «سلفی‌گری در مصر».
[5]. سایت مرکز انقلاب اسلامی(irdc.ir)، «شهادت سید جمال الدین اسد آبادی».

نویسنده: مجتبی محیطی