متن مقاله
محمد بن عبدالوهاب مسلمانانی را که به سوی قبله نماز می‌خوانند، حج انجام می‌دهند و به زیارت رسول الله می‌روند و به ایشان متوسل می‌شوند را تکفیر کرده است. این در حالی است که قرآن می‌گوید حتی کسانی‌که اظهار اسلام می‌کنند را تکفیر نکنید. قرآن می‌فرماید: «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذا ضَرَبْتُمْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ فَتَبَيَّنُوا وَ لا تَقُولُوا لِمَنْ أَلْقى‏ إِلَيْكُمُ السَّلامَ لَسْتَ مُؤْمِناً.[نساء/94] اى كسانى‌كه ايمان آورده‏‌ايد، هنگامى‌كه در راه خدا (براى جهاد) سفر كرديد، خوب بررسى و تفحص کنيد، به كسى‌كه اظهار اسلام مى‏‌كند، نگوييد مومن نيستيد.»
اکنون سؤال این است که به چه علت محمد بن عبدالوهاب، مسلمانان را تکفیر کرده است؟ آیا او مبنای قرآنی و روایی داشته است؟ اصولاً آیا او مجتهد بوده است که بتواند بر اساس قرآن و روایات اجتهاد کند؟
سلیمان بن عبدالوهاب برادر محمد بن عبدالوهاب در پاسخ از این سؤال به صورت ضمنی می‌گوید: برادرش مجتهد نبوده است. او می‌گوید: مجتهد باید عالم به لغت عرب، فقیه، عالم به کتاب الله و تفسیر آن باشد. هم‌چنین محکم و متشابه را تشخیص دهد و عالم به ناسخ و منسوخ باشد. احادیث رسول الله را بشناسد و حدیث صحیح و ضعیف را از یکدیگر تشخیص دهد و... اگر کسی این شرایط را داشت، می‌تواند اجتهاد کند. در غیر این صورت تقلید از او جایز نیست. اما امروز مردم به کسی گرفتار شده‌اند (محمد بن عبدالوهاب) که ادعای اجتهاد دارد و مردمی را که سخن او را نپذیرند تکفیر می‌کند، در حالی‌که حتی یکی از شرایط اجتهاد را هم دارا نیست.[1]
البته برخی دیگر از عالمان سرشناس سلفی، مثل البانی نیز همین عقیده را دارند. ناصرالدین البانی شخصیتی که همه سلفی‌ها او را قبول دارند و جایگاه بالایی در نزد آن‌ها دارد. می‌گوید: محمد بن عبدالوهاب نه فقیه بود و نه محدث و نه رجالی. او احادیث ضعیف را به عنوان حدیث صحیح نقل کرده است.[2]
این دیدگاه علمای حنبلی و سلفی بر عدم اجتهاد و بی‌سوادی محمد بن عبدالوهاب است. با این حال متأسفانه امروزه وهابیت با پیروی از چنین شخصی، مردم را گمراه و جاهل خطاب می‌کنند و خود را عالم به کتاب و سنت می‌دانند.

نویسنده: مجتبی محیطی

پی‌نوشت:

[1]. سلیمان بن عبدالوهاب، الصواعق الالهیه فی الرد علی الوهابیه، دارالهدایه، تهران، بی تا، ص13 و15. «لا يجوز لاحد ان يكون اماماً في الدين والمذهب المستقيم حتى يكون جامعاً هذا الخصال (وهي) ان يكون حافظاً للغات العرب واختلافها ومعاني اشعارها واصنافها واختلاف العلماء والفقهآء ويكون عالماً فقيهاً وحافظاً للاعراب وانواعه والاختلاف عالماً بكتاب الله حافظاً له ولا ختلاف قرائته واختلاف القراء فيها عالماً بتفسيره ومحكمه ومتشابهه وناسخه ومنسوخه وقصصه عالماً باحاديث الرسول صلى الله عليه وسلم مميزاً بين صحيحها وسقيمها ومتصلها ومنقطعها ومراسيلها ومسانيدها ومشاهيرها واحاديث الصحابة موقوفها ومسندها ثم يكون ورعاً ديناً صائناً لنفسه صدوقا ثقة يبني مذهبه ودينه على كتاب الله وسنة رسوله صلى الله عليه وسلم فاذا جمع هذه الخصال فحينئذ يجوز ان يكون اماما وجاز ان يقلد ويجتهد في دينه وفتاويه واذا لم يكن جامعاً لهذه الخصال اواخل بواحدة منها كان ناقصاً ولم يجز ان يكون اماماً وان يقلده الناس.....  فان اليوم ابتلى الناس بمن ينتسب الى الكتاب والسنة ويستنبط من علومهما ولا يبالي من خالفه واذا طلبت منه ان يعرض كلامه على اهل العلم لم يفعل بل يوجب على الناس الاخذ بقوله ويمفهومه ومن خالفه فهو عنده كافر هذا وهو لم يكن فيه خصلة واحدة من خصال اهل الاجتهاد ولا والله عشر واحدة ومع هذا فراج كلامه على كثير من الجهال فانا لله وانا اليه راجعون.»
[2]. البانی، ناصر الدین، دروس شیخ ناصر الدین البانی، درس36، ص13. «بخلاف الشيخ محمد بن عبد الوهاب، فلم تكن له هذه العناية، لا في الحديث ولا في الفقه السلفي، فهو من الناحية المذهبية حنبلي، ومن الناحية الحديثية كغيره، فليس له آثار في الفقه تدلنا على أنه كـ ابن تيمية سلفي المنهج في التفقه في الدين، لعل له في ذلك عذراً كما ألمحنا إليه آنفاً. وكذلك في الأحاديث فهو كغيره مع الأسف الشديد، لا معرفة عنده بالحديث الصحيح والضعيف.»