پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ در روایات تاریخی به ویژه در شاهنامۀ حکیم ابوالقاسم فردوسی آمده: وقتی که دارا (پادشاه ایران) در حمله اسکندر، کشته شد، پسرش ساسان به هندوستان گریخت. او در آن دیار، زندگی کرد و از دنیا رفت. یکی از نوادگان ساسان، همنام او بود.

ساسان، نوادۀ ساسان از هندوستان، برای چوپانی به سوی بابک (حاکم پارس) رفت. بابک هم او را پذیرفت. مدتی گذشت تا اینکه بابک خواب شگفت انگیزی درباره ساسان دید. او تعبیر خواب را از خوابگذاران پرسید. آنان به او پاسخ دادند که فرزندی از تبار، ساسان، به حکومت خواهد رسید. بابک، ساسان را نزد خود فراخواند و از نَسَب او پرسید. ساسان ترسید اما بابک به او امان داد. پس ساسان، حقیقت را افشا کرده؛ گفت که از تبار پادشاهان ایران است.

بابک از این سخن، در شگفتی ماند. پس ساسان را به گرمابه فرستاد. فرمان داد که او را بیارایند. آنگاه لباس شاهانه بر تن او کرده؛ غلامان و کنیزان بسیار به او بخشید و دخترِ خود را به همسری ساسان درآورد. پس ساسان، با دختر بابک ازدواج کرد و پس از 9 ماه، پسری متولد شد که نام او را اردشیر گذاشتند و او همان اردشیر بابکان است. (1)

اردشیر بابکان، در ادبیات ایران باستان یعنی اردشیر پسر بابک. در حالی که طبق شاهنامه، اردشیر پسرِ ساسان و نوه‌ی دختری بابک بود. پس باید نام او چنین باشد: اردشیر ساسانان. لذا این بسیار عجیب است که چرا نام پدربزرگِ مادریِ اردشیر، در تاریخ، به عنوان نام پدرِ اردشیر ثبت و ضبط شده است. در حالی که بسیاری از روایات زرتشتی (از جمله متنِ کارنامه‌ی اردشیر بابکان) اصرار دارند اردشیر بابکان (یعنی اردشیر پسر بابک)، پسر ساسان است.(2) کمی گیج کننده است. اردشیر پسر بابک است؟ یا پسر ساسان؟

- برخی منابع مسلمان مثل طبری گفته‌اند که اردشیر، پسر بابک بود و بابک، پسر ساسان.(3) این دیدگاه، از نگاه ایران‌شناسان مردود است.(4)

- برخی گفته‌اند که اردشیر پسر ساسان بود. اما چون ساسان از دنیا رفت، پدربزرگ مادری‌اش (بابک) سرپرستی او را برعهده گرفت و به این صورت، همه اردشیر را فرزند بابک می‌دانستند.(5) در پاسخ می‌گوییم این توجیه، موجّه نیست. هر کس که پدرش بمیرد، آیا نام پدربزرگِ مادری‌اش، به عنوان نام پدرش ثبت می‌شود؟ خیر...

- روایت دیگر اینکه ساسان، مهمانِ بابک بود و چون بابک، در ساسان، نشانه‌های ابهت و عظمت دید، همسر خود را به ساسان داد و این پیوندِ نامشروع، اردشیر زاده شد.(6) این دیدگاه می‌تواند درست باشد. چه اینکه در قوانین زرتشتی، یک مَرد حق داشت زن خود را برای همخوابگی به دیگری قرض دهد.(7)

- احتمال دیگر اینکه بابک با دختر خودش وصلت کرد و اردشیر متولد شد. به این ترتیب، اردشیر نوه‌ی دختری بابک بود (چنان که در منابع تاریخی آمده است) و از سویی، پدر اردشیر هم بود (چنان که اسم اردشیرِ بابکان) همین قضیه را گواهی‌ می‌کند. مؤید این دیدگاه، آن است که در دین زرتشتی، همبستری با محارم، کردار نیک شمرده می‌شد و صدها سند تاریخی، حتی اسناد زرتشتی، این را تأیید می‌کنند.(8)

به نظر می‌رسد که این ابهام در اصل و نسب اردشیر بابکان، در عصر زندگی او هم وجود داشت و او برای حل این مشکل و رفع این عقدۀ حقارت، فرمان داد روی سکه‌ها، بنویسند که اردشیر بابکان، از نژاد خداوند (یا خدایان) است! چنان در سکه‌های ساسانی نوشته شده: «مزداپرست، خدایگان اردشیر شاهنشاهِ ایران که چِهر (تبار) از ایزدان می‌دارد». به آوانگاری فارسی میانه:  mzdysn bgy ʾrthštr MLKʾn MLKʾ ʾyrʾn MNW čtry MN yzdʾn

تصویر سکه‌ای که تصویر اردشیر روی آن حک شده و بر آن نوشته شده که اردشیر، از تبار ایزدان یا یزدان است:

پی‌نوشت:

1.  حکیم ابوالقاسم فردوسی، شاهنامه، بر اساس نسخه مسکو، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی و مرکز خدمات کامپیوتری نور، 1389، شماره ثبت کتابخانه ملی: 815279، ص 856.
میترا مهرآبادی، شاهنامه کامل فردوسی به نثر پارسی، تهران: انتشارات روزگار، 1379، ج 2، ص 755-757.
2. بنگرید به: Richard Nelson Frye, "BĀBAK", Encyclopædia Iranica, 1989, Vol. 3, Pp 298-299.
Wiesehöfer, Joseph, "ARDAŠĪR I i. History". Encyclopædia Iranica, 1987, Vol. 2, Pp 371-376.
3. ریچارد فرای، تاریخ ایران کمبریج، ترجمهٔ حسن انوشه. تهران: مؤسسهٔ انتشارات امیرکبیر، 1382، ج 3، قسمت اول، ص 217-219.
4. ریچارد فرای، تاریخ ایران کمبریج، همان.
بنگرید به: Richard Nelson Frye, "BĀBAK", Encyclopædia Iranica, 1989, Vol. 3, Pp 298-299.
5. ریچارد فرای، تاریخ ایران کمبریج، همان.
6. ریچارد فرای، میراث باستانی ایران، ترجمهٔ مسعود رجب‌نیا، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، ۱۳۸۶، ص 333-334.
تورج دریایی، تاریخ و فرهنگ ساسانی، ترجمهٔ مهرداد قدرت دیزجی، تهران: انتشارات ققنوس، ۱۳۸۲، ص 84.
Richard Nelson Frye, "BĀBAK", Encyclopædia Iranica, 1989, Vol. 3, Pp 298-299
7. تورج دریایی،شاهنشاهی ساسانی،ترجمه مرتضی ثاقب فر، تهران: انتشارات ققنوس، 1386، ص 172.
8. بنگرید به: «خویدیده، ازدواج با محارم در روایات زرتشتی»