پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ سِر جان مَلکوم (Sir John Malcolm) متوفای 1833 میلادی، یک افسر بریتانیایی، مورّخ و سیاستمدار بود که از سوی بریتانیا، به دفعات برای بستن پیمان‌ نامه‌ های سیاسی و بازرگانی به دربار قاجار فرستاده شد.

علاقه سِر جان مَلکوم به تاریخ سبب شد که در ایران، دست به پژوهش تاریخ بزند. یکی از تحقیات او پیرامون نماد شیر و خورشید است.

می‌دانیم که زرتشتیان، نوزرتشتیان، باستانگرایان و ایضاً سلطنت‌ طلبان و حتی گروهک تروریستی مجاهدین خلق (منافقین) از نماد شیر و خورشید استفاده کرده؛ آن را مقدّس، نماد هویت ملی و میراث باستانی ایران می‌ پندارند.

اما بهتر است ما حَصَل پژوهش سِر جان مَلکوم در این باره را بخوانیم که در کتاب «تاریخ کامل ایران» آورده است:

«در جلد اول از اين كتاب مرقوم شد كه در قديم الايام يكى از عَلَم‌ها (پرچم‌ها)ى معروف، دِرَفش كاويانى بود. بعد از اسلام، عَلَم‌ هاى مختلف به كار آوردند كه بر پرچم هر يک، علامتى ثبت مى ‏‌كردند. لیکن با وجود تعلق ايرانيان به اين صورت، سلاطين ايران هم از قرن‌هاى بسيار صورت شير و خورشيد را از مخصوصات خود شمرده‏ اند. سبب اين درست معلوم نيست، لیكن دليل هست بر اينكه نبايد اين رسم خيلى قديم باشد.

اين صورت در سكه يكى از سلاطين سلاجقه قونيه ديده شده است. چون هلاكو اين سلسله را تمام كرد، احتمال دارد كه خود يا اعقاب و انساب او اين نقش را به علامت اين فتح اختيار كرده و از آن به بعد يكى از نشانه‏‌هاى معروف ايران شده باشد.

يكى از افاضل احباب مؤلف كه مبلغى از سكه‏‌ هاى سلاطين شرق داشت و به اين واسطه سبب حدس مزبور شده، اعتقادش اين است كه اول كسى كه نشان شير و خورشيد را اختيار كرد، غياث الدين كيخسرو بن كيقباد [1] بود، كه در سنه‌ی ششصد و سى و چهار هجرى معادل با هزار و دويست و سى و شش عيسوى، بر تخت جلوس و در ششصد و چهل و دو هجرى وفات يافت و مى‏‌گويد كه اين نشان يا اشارت به وقت طالع خود يا زن اوست كه يكى از والى‏‌ زادگان گرجستان بود.

بالجمله، اين صورت را بر در سراهاى سلطنت نقش مى ‏‌كنند. بر در سراى شاه عباس بزرگ در اشرف مازندران اين نقش ديده شده است. و همچنين به علاوه اينكه علامت علم است، نشان افتخار است كه بر طلا و نقره به سرداران و صاحب منصبانى كه در محاربه با اعداى مملكت از امثال امتيازى حاصل كرده‏‌اند، از جانب پادشاه عنايت مى‏‌شود».[2]

خلاصه‌ ی گفتار سِر جان مَلکوم از این قرار است که نماد شیر و خورشید، باستانی نیست. بلکه اولین بار توسط سلجوقیان و بعد توسط هولاکو خان مغول استفاده شد. حکومت‌های بعدی نیز هر یک به فراخور موقعیت، تغییراتی در پرچم شیر و خورشید صورت دادند تا اینکه در زمان قاجار، این نماد به سه رنگ سبز و سفید و قرمز، به عنوان پرچم ایران در مجامع بین المللی معرفی شد.

پی‌نوشت:

[1]. غیاث الدین کیخسرو بن کی‌قباد، مشهور به کیخسرو دوم، از سلاطین تُرک سلجوقی بود که در قرن 7 هجری حکومت می‌کرد. بنگرید به:
H. Crane, Notes on Saldjūq Architectural Patronage in Thirteenth Century Anatolia, Journal of the Economic and Social History of the Orient, 1922, Vol. 36, No. 1, p 50
[2]. سر جان مالکوم، تاریخ کامل ایران، ترجمه میرزا اسماعیل حیرت، تهران: نشر افسون، 1380، ج 2، ص 825.