پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ یکی از فرضیه‌هایی که در مورد قدرت ذهن در بعضی از معنویت‌های نوظهور ارائه می‌شود؛ فرضیه جذب می‌باشد،[1] تعریف‌های متفاوتی از آن شده است که به عنوان نمونه گفته شده است: هر چیز را در ذهنت مجسم کنی، آن را در دست‌هایت خواهی داشت.[2] و این‌که اگر انسان به دنیا فرمان دهد و باور کند که به  خواسته‌اش رسیده است، تنها با همین تصورات ذهنی احساس کند (و مطمئن باشد) که به خواسته‌هایش رسیده است،[3] یعنی دیگر باور کند که حتما به خواسته‌اش خواهد رسید و شک نداشته باشد؛ البته در طول تاریخ با استفاده از نیروهای شیطانی و سحر و ... گروه‌ها و جریاناتی دیگر هم وجود داشته‌اند[4] که سعی کرده‌اند، خواسته‌ها و اهداف انسان را از راه امور غیر عادی محقق کنند.
هرچند برای فرضیه جذب، دلایلی از علوم مختلف ارائه شده است و در برخی ابعاد آن می‌توان نمونه‌هایی مشابه را در متون دینی یافت[5] و فوائدی مانند اعتماد به نفس و تسکین آلام و دردهای روانی در آن وجود دارد؛ ولی بحث ما فعلا بر سر این موارد نیست، بلکه سخن در آن است که برخی از سخنرانان و نویسندگان داخلی که خواسته‌اند قانون راز یا جذب را بومی کنند، آیاتی از قرآن را مورد استناد قرار داده‌اند و از آن‌جا که این آیات هم به نوعی به بحث انسان کامل مرتبط است باید مورد توجه ما قرار گیرد. در این‌جا به نمونه‌ای اشاره می‌کنیم تا اشکالات واقع شده در نوع تفسیر آن‌ها روشن شود. از جمله آن آیات، آیه 14 سوره مؤمنون است که به طور مشخص، بخشی از آیه را مورد استفاده قرار داده‌اند:[6] «فَتَبَارَكَ اللَّهُ أَحْسَنُ الْخَالِقِينَ [مؤمنون/14] پس آفرين بر خدا و پرخير و بركت است او كه نيكوترين آفرينندگان است.» و تفسیر آن‌ها این است که خداوند به خاطر این قدرت فوق العاده که در ذهن انسان وجود دارد خود را تحسین کرده است و کسانی که از این قدرت غافل هستند را مصداق عبارت کریمۀ قرآن می‌دانند که فرموده است: «أُوْلَـئِكَ هُمُ الْغَافِلُونَ [اعراف/179] و آنها همان غافلانند.»
بررسی و نقد:
1. در ابتدا باید دانست که آیه 14 مؤمنون با توضیح مراحل خلقت جسمی انسان آغاز می‌شود: «ثُمَّ خَلَقْنَا النُّطْفَةَ عَلَقَةً فَخَلَقْنَا الْعَلَقَةَ مُضْغَةً فَخَلَقْنَا الْمُضْغَةَ عِظَامًا فَكَسَوْنَا الْعِظَامَ لَحْمًا ثُمَّ أَنشَأْنَاهُ خَلْقًا آخَرَ فَتَبَارَكَ اللَّهُ أَحْسَنُ الْخَالِقِينَ.[المؤمنون/14] آن گاه نطفه را علقه (به شكل خون بسته) كرديم، سپس علقه را (به صورت) مضغه (نظير گوشت جويده شده) ساختيم، آن گاه مضغه را (تبديل به) استخوان‌‏ها (ى نرم) نموديم، پس بر استخوان‏ها (لباس) گوشت پوشانديم، سپس آن را (كه جسمى نموكننده بود به واسطه دميدن روح حيوانى به صورت) خلقى ديگر (و جاندارى زنده و صالح براى عقل و علم) ايجاد كرديم، پس آفرين بر خدا و پرخير و بركت است او كه نيكوترين آفرينندگان است».
همان‌طور که از ظاهر آیه روشن است، علت آن تبرک و تکریمی که از انسان می‌شود، دمیدن روح در انسان است و این روح الهی است که او را متمایز می‌کند و الاّ مراحل جسمی که در اول آیه گفته شده است در حیوانات هم مشترک است بر اساس گفتار مفسران، (ف) که در «فَتَبَارَكَ اللَّهُ» آمده است تفریع بر جمله اخیر است «=ثُمَّ أَنشَأْنَاهُ خَلْقًا آخَرَ» یعنی همین خلقت دیگر است که باعث تحسین شده است و آن‌قدر با عظمت است که به صراحت نیامده بلکه با عنوان (آخر) و مبهم آمده است.[7]
حال سؤال اول آن است که افرادی که این آیه را منطبق بر قانون جذب می‌دانند آیا منظورشان قدرت روح و عظمتِ روح انسان است؟ که ظاهرا چنین نباشد؛ چون در آن صورت می‌توانستند صراحتا از روح نام ببرند و آیات دیگر هم که در مورد روح است استفاده کنند، ضمن آن‌که در قرآن روح از امر پروردگار شمرده شده است و مباحث گسترده‌ای دارد.[8] از سوی دیگر برای رشد و تعالی روحی، باید از مسیر مشخص شریعت بهره برد و تلاش و همت صاحب روح را هم می‌طلبد و آیات و روایات فراوانی که انسان را به مجاهده و تقوا و نیز تلاش‌های اجتماعی و سیاسی و عمل صالح فرا می‌خواند، با این مطلب سازگار نیست که بگوییم با صرفِ تصور و خیال، انسان به دنبال  خواسته‌های خود باشد «وَأَن لَّيْسَ لِلْإِنسَانِ إِلَّا مَا سَعَى* وَأَنَّ سَعْيَهُ سَوْفَ يُرَى.[نجم/39-40] و اينكه براى انسان جز حاصل تلاش او نيست و [نتيجه] كوشش او به زودى ديده خواهد شد.» «إِنَّ الْإِنسَانَ لَفِي خُسْرٍ إِلَّا الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَتَوَاصَوْا بِالْحَقِّ وَتَوَاصَوْا بِالصَّبْرِ[عصر/2_3] كه انسان‏‌ها همه در زيانند. مگر آنها كه ايمان آورده و اعمال شايسته كردند و يكديگر را به حق سفارش نمودند و به صبر توصيه كردند.»
2. اگر ادعا شود این حالت خلاقیت ذهن و تأثیرگذاری ذهن بر جهان، حالت عمومیت دارد، می‌گوییم که این ادعا با واقعیت خارجی سازگار نیست و در این جهان که حاصل زندگی انسان‌ها به صورت ملموس و تجربه شده وجود دارد افراد به بسیاری از خواسته‌ها نمی‌رسند و خواسته‌های آن‌ها هم در تضاد است و امکان تحقق خواسته‌های متضاد و متزاحم وجود ندارد، و اگر منظور آن است که انسان‌های خاص و متکامل به این موقعیت می‌رسند، می‌توان وجود ولایت تکوینی در معصومین (علیه‌السلام) را تصور کرده که در این بخش مدّ نظر قرار گیرد؛ اما ماهیت ولایت تکوینی با قانون جذب متفاوت است. در این آیه هم اگر مقام انسان کامل و خلیفه اللهی مدنظر قرار گرفته باشد، کلام مدعی با توجیهاتی قابل دفاع است؛ ولی این قابلیت در اختیار همگان نیست و قابل درک و تفویض به عموم انسان‌ها نمی‌باشد، در حالی که مدافعانِ قانون راز گفته‌اند: «حکمرانان و بزرگان، این راز را می‌دانستند و تلاش کردم مردم آن را نفهمند، چون در آن صورت همه می‌خواستند از آن استفاده کند، بزرگان این راز را مخفی داشتند.»[9]
این درحالی است که همان‌طور که گفته شده در آیه مطرح شده است که این خلقت، خلقت آخر است و خداوند، خود را به دلیل آن تحسین نموده است، در حالی که مانند قوانین کشف نشده مادی قابل دسترسی بشر باشد (که بنابر ادعای مدعیان، در حال کشف است) دیگر جایگاه تمجید این چنینی نداشت.
3. آنچه در آیه 14 سوره مؤمنون مورد تحسین قرار گرفته است، در برخی آیات دیگر هم عاملی برای خداوند بر سجده به انسان و عرضه امانت الهی (خلافت الهی) بر او شده است، [10] در صورتی که حتی اگر فرض بگیریم افرادی با استفاده از قانون جذب به مراحل خاصی رسیده‌اند، براساس مستندات و فیلم‌هایی که برای قانون راز می‌آورند، غایت کار آن‌ها، رسیدن به ثروت و مقام و موقعیت‌های مادی ویژه است، و مسلما چنین امکاناتی را ظالمان و مستکبران در طول تاریخ داشته‌اند (امثال فرعون، قارون، نمرود) ولی ما نمی‌بینیم که در قرآن با بیان داستان‌های پیامبران و برخورد آن‌ها با این ظالمان، شدیدا به نفی و مبارزه با آن‌ها پرداخت است، پس روشن است که حتی اگر آیه دلالت بر استفاده از قانون جذب و راز هم داشته باشد، نباید محصول استفاده از این قدرت‌ها، صرف منافع دنیوی و امکانات زیاد مالی و... شود، در حالی که همان کسانی که از این آیات، تفسیر خاص ارائه می‌دهند، افراد را در آن کلاس‌ها به رسیدن به ثروت و منافع و امکانات دنیوی فرا می‌خوانند و آن‌ها را تشویق می‌کنند که این خواسته‌ها را اساس تفکر خود قرار دهند.[11]
4. اهل‌بیت (علیهم‌السلام) که دارای ولایت تکوینی و تأثیرگذاری بر طبیعت بودند به حدّ کفاف از دنیا بسنده کرده‌اند و از آرزوها و آمال دنیوی دوری جسته‌اند.[12] در پایان تأکید می‌شود که از آن روی به قانون جذب پرداختیم که با آن بیانی که مدعیان دارند، این قانون به نوعی نافی تلاش، تقوا و دیگر سیره‌های ائمه است و به نوعی در تقابل با توسل و تکامل روح و مباحث انسان کامل است.

پی‌نوشت:
[1]. قانون جذب، مظاهری سیف،عصر آگاهی، قم، 1390، ص 8-22.
[2]. راز، راند ابرن، انتشارات راشین، ترجمه اسماعیل حسینی، 1387، ص22.
[3]. همان، ص 57-64.
[4]. مانند جریان جادوگری گروهی از جن که در آیه 102 سوره بقره آمده است.
[5]. بحارالانوار، مؤسسة الوفاء، بیروت، 1416، ج 78، ص 111.
[6]. نیم نگاهی به فرضیه جذب، شریفی دوست، حمزه، عصر آگاهی، قم، 1390، ص11.
[7]. درس تفسیر آیت الله جوادی آملی، 29/2/1387.
[8]. اسراء، آیه 58 ؛ بحارالانوار، مؤسسة الوفاء، بیروت، 1416، ج61، ص 42.
[9]. قسمتی از فیلم (مستند) راز.
[10]. حجر؛ آیه 28-30؛ احزاب، آیه 72.
[11]. قصص، آیه 79.
[12]. کهف، آیه 28؛ بحارالانوار، مؤسسة الوفاء، بیروت، 1416، ج52، 351.
برای اطلاع بیشتر:  اشباح انحراف، جواد اسحاقیان، انتشارات بنیاد فرهنگی حضرت مهدی موعود، ص 103.