پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ چندی پیش کتاب امامة و النص نوشته فیصل نور از چاپ خارج شد؛ این کتاب سعی در اثبات تناقض‌گویی بین کلام علمای شیعه با سنت نبوی و کلام وحی، قرآن مجید را دارد، غافل از آن که با قرار دادن دو مطلب در کنار هم و برداشت دوگانگی از آن، تناقض ثابت نمی‌شود. به خصوص که وقتی این دو کلام متعلق به ائمه و علمای شیعه و قرآن و سنت نبوی باشد که همه نور واحد هستند، اول چیزی که در تناقض‌های ادعا شده نزد صاحبان اندیشه آشکار می‌شود توهم و پندار غلط بیننده تناقض است.
در طول تاریخ نیز وجود این تاریکی اندیشه سبب شد تا حقانیت امیرالمؤمنین علیه السلام برای گروهی در هاله‌ای از ابهام و تردید فرو رود و در تناقضی آشکار پی به حقانیت یکی به صورت مطلق و محض نبرند و حق را دوگانه بپندارند و برای حق دوئیت قائل شوند همانطور که تاکنون چنین هستند.
در این نوشتار سعی شده است از عصمت ملائکه دفاع شود، به همین دلیل در ابتدای این تحقیق، تعاریف واژه عصمت مورد بررسی قرار گرفته و پس از آوردن نظرات علما در مورد عصمت و ملائکه و کاربرد آن در قرآن، چیستی عصمت ملائکه مورد بررسی قرار گرفته است و از خود کلام و استدلال‌های علمای متکلم و فقیه و فیلسوف و عارف شیعه دلایلی برای عصمت ملائکه آورده شده است. [۱]
گفتار اول
مفهوم شناسی:
شایسته است در ابتدای بحث واژه‌های مهمی که در عنوان این مقاله آورده شده مورد بررسی قرار گیرد. واژه‌هایی همچون عصمت و ملائکه که گفتار اول این فصل عهده‌دار بیان این مطلب می‌باشد.
عصمت:
عصمت در لغت: به معنای پاکدامنی و ناآلودگی به گناه، [2] نگاهداری نفس از گناه [3] و خود را از گناه بازداشتن است
و به اصطلاح اطلاق آن برپاکی است که به واسطه آن انسان از ابتدای وجود تا انتهای عمر خود گناه کبیره خصوصاً زنا نکرده باشد. [4] ابو علی سینا عصمت را به معنی امساک و منع گرفته و آن را به ابن فارس استناد داده است. [5]
اما در اصطلاح: به معنای مصونیت از خطا و عصیان است.
ابو علی سینا می‌گوید واضح‌تر از قول خداوند «لا یعصون الله ما امر هم یفعلون ما یومرون [سوره تحریم آیه ۶]» تعریفی نیست. [6]
عصمت نزد اشاعره، این است که خداوند گناهی را در بنده نیافریند، چرا که آنان تمام اشیاء را از ابتدا به فاعل مختار اسناد می‌دهند، و نیز معتقدند که عصمت عبارت از آفریدن قدرت اطاعت است در بشر، که شامل «لطف» می‌شود. [7]
عصمت نزد حکما، ملکه‌ای است نفسانی که صاحب خود را از ارتکاب فسق و فجور و گناهان بازمی‌دارد. [8] عصمت نزد آنان خوئی است که، صاحبش را از خطا، منع کند از آن جهت که به مثالب معاصی و مناقب طاعات، علم دارد پس از برای او معصیت و عدم طاعت، امکان دارد لیکن چون به معایب معاصی و مضارّ آنها، علم دارد آنها را، مرتکب نمی‌شود و چون به محاسن و منافع طاعات، علم دارد آن‌ها را، به جا می‌آورد و آن هیئت نوریّه، در او راسخ می‌شود و رسوخش در انبیا و اولیا، به تتابع «وحی» و «الهام» بيشتر است. [9]
ملائکه:
در زیر، تعريف دوگانه‌ای از ملک را می‌آوریم و اثبات خواهیم کرد که به هر دو معنی ملائکه از نظر علمای علوم مختلف در شیعه معصوم هستند.
تعریف دوگانه از ملک:
خواجه نصیر الدین طوسی می‌گوید: باب سیصد و شصت و یک فتوحات مکیه، در فرق بین ملائکه و ارواح مطلبی خیلی لطیف و دقیق است که ملائکه را از الوکه به معنی رسالت گرفته است نه از ملک به معنی قدرت و سلطنت، و شرح آن را آخوند ملأ صدرا در آخر شواهد ربوبیه آورده است. در هزار و یک نکته نیز عنوان شده. [10]
در جای دیگر در علت این نامگذاری می‌فرماید: قواى عالم را که ملائکه نامیده‌اند به همین جهت است که قدرت و سلطنت بر مادون خود که به منزله ابدان آنهایند دارند. آری شیخ عربی در فتوحات ملائکه را از الوکت به معنی رسالت گرفته است و آخوند ملأ صدرا در مصنفاتش گاهی آن و گاهی این. [11]
پس باید توجه داشت که تفاوت در این دو معنی موجب تفاوت در تعبیر از ملائکه در کلام علما شده است و گاهی منظور از ملائکه و ملک رسول و پیام آورنده است و گاهی سلطان قادر به مادون است که این دو از لحاظ مصداقی و معنی کاملاً متفاوت هستند و از نظر بعضی فقط اشتراک لفظی دارند و گاهی در نگاه و بررسی این مصداق و مفهوم از لحاظ وجودی با وحدت وجود به این دو معنی اشاره شده است و هر دو معنی را تفاوت در تعبیر از حقیقت معنی و مصداق واحد دانسته‌اند. اما باید توجه داشت اگر با توجه به مختار بودن آنچه تحت قوای عالم است ضعف و جهل و معصیتی بروز کند این به عصمت ملائکه به معنی رسولان و پیام آوران الهی نباید نسبت داده شود و از آن عدم اعتقاد شیعه به معصوم بودن ملائکه به آن معنی نتیجه گرفته شود و در قیاس با آیه قرآن عدم علم و عمل شیعه به قرآن نتیجه گرفته شود. و اگر به معنی قدرت و سلطنت مادون نیز گفته شود چون شیعه قائل به اختیار انسان است و قوای حاکم بر او منافی اختیار او نیست پس معصیت انسان به خود انسان باز می‌گردد و قوای سلطان به مادون جبراً انسان را به معصیت مجبور نکرده‌اند بلکه نتیجه اعمال و نیات اوست که برایش مؤثر است. پس در اینجا اگر مذهب اختیار که شیعه قائل به آن است فهمیده شود خواهیم فهمید که در هر دو معنی ذکر شده شیعه قائل به عصمت ملک و ملائکه هست.

پی‌نوشت:
[۱]. برای مطالعه بیشتر به مقالات مقصر در جنگ جمل کیست،علی یا عایشه؟ و اگر در زمان جنگ صفین یا جمل بودید،کدام طرف را انتخاب می کردید؟ و تکثرگرایی و پلورالیسم در اندیشه قائلین به تصویب و تکثر گرایی با جمع بین خلفای سه گانه و رابطه تکثرگرایی و عدم عقلانیت پذیری اهل سنت مراجعه فرمائید و برای دیدن فهرست مقاله  کلیک کنید تا به آدرس شیعه به عصمت ملایکه معتقد است بروید.
[2]. ناظم الاطباء.
[3]. فرهنگ فارسی معین.
[4]. غیاث اللغات.
[5]. نقل به مضمون از الانصاف شيخ الرييس ابو علي سينا
[6]. ترجمه تاریخ یمینی ص۲۳۳.
[7]. کشاف اصطلاحات الفنون.
[8]. همان.
[9]. اسرار الحكم، ص: ۴۷۷.
[10]. آغاز و انجام متن ۱۰۵.
[11]. همان، ص۱۳۸.

تهیه و تنظیم: *حجه الاسلام محمد صادق محسن زاده*