پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب _ آیه‌ی «قُل لا أَسئَلُكُم عَلَیهِ أَجراً إِلاَّ المَوَدَّةَ فِی القُربى.[شوری/23] بگو: من بر ابلاغ رسالتم که شما را به چنین جایگاهى مى‌رساند، هیچ مزدى جز دوستى با خویشانم از شما نمى‌خواهم.» که به آیه مودت مشهور است، از آیاتی است که بر فضیلت اهل بیت پیامبر (علیهم السلام) و موقعیت ویژه آنان دلالت دارد. تمام مفسران شیعه و جماعتی از مفسران اهل تسنن، این آیه را از فضائل اهل بیت (علیهم السلام) به‌شمار آورده‌اند. روایات شیعه و سنی گویای آن است، که منظور از کلمه «قربی» در این آیه، چهار نفر (علی و فاطمه و حسن و حسین علیهم السلام) است.[1]
اما در این بین هستند کسانی‌که به‌خاطر حقد و کینه‌ای که نسبت به اهل بیت (علیهم السلام) دارند، حاضر هستند روایاتی که در منابع خودشان نیز آمده است را منکر شوند و روایات را کذب بخوانند. یکی از این افراد ابن‌تیمیه حرانی است. او در چند جا از کتابش به آیه مودت پرداخته و بر او اشکال وارد کرده است.
ابن‌تیمیه ادعا کرده است: «این‌که علامه حلی بنابر این آیه، دوستی و محبت اهل بیت (علیهم السلام) را واجب دانسته، اشتباه است. زیرا سوره مبارکه شوری در مکه نازل شده است و در مکه هنوز حضرت علی با حضرت زهرا (علیهما السلام) ازدواج نکرده بودند و حسنین (علیهما السلام) به‌دنیا نیامده بودند و برای مخاطبان شناخته شده، نبودند.[2]
او در جای دیگری از کتابش می‌گوید: دروغ است که این آیه، در شان اهل بیت نازل شده باشد، زیرا این آیه در سوری شوری است و این سوره بدون شک، مکی است و قبل از ازدواج علی و فاطمه و تولد حسنین است و روایاتی که در این زمینه آمده، که پیامبر (صلی لله علیه و آله و سلم) در جواب این سوال که ذی القربی چه کسانی هستند، (علی و فاطمه و ابناهما) را معرفی کرده است، دروغ می‌باشد.[3]
اما پاسخی که به ابن‌تیمیه می‌توان داد، این است که ادعای اجماع بر مکی بودن این آیه، دروغ محض است و اهل سنت اتفاقی بر مکی بودن این آیه ندارند.
زمخشری در تفسیرش گفته است: «آیات 23 و 24 و 25 و 27 سوره مبارکه شوری، مدنی هستند.»[4] قرطبی در این خصوص گفته است: «ابن‌عباس و قتاده می‌گویند: این سوره مکّی است، جز چهار آیه از آن، که در مدینه نازل شده است و آیه‌ی مودّت در زمره‌ی این آیه‌های چهارگانه است.»[5]
ابوحیّان در کتاب بحرالمحیط آورده است: «ابن عباس می‌گوید: سوره شوری مکّی است، مگر چهار آیه از آن، از آیه‌ مودّت تا پایان چهارمین آیه، در مدینه نازل شده است.»[6] آلوسی نیز در تفسیرش می‌گوید: برخی از مفسرین، آیه مودت را مکی می‌دانند، بدون آن‌که برای آن سندی ذکر کنند. سپس به نقل قول ابوحیان می‌پردازد و آن را تایید می‌کند.[7]
شوکانی در کتابش می‌نویسد: «از ابن‌عباس و قتاده روایت شده که سوره‌ شورا مکّی است، مگر چهار آیه از آن، از جمله آیه‌ی مودّت که در مدینه نازل شده است.»[8]
گمان می‌کنم همین مقدار از کلمات علمای اهل‌سنت برای رد ادعای اجماع ابن‌تیمیه کافی باشد. لذا به همین مقدار از کلمات، اکتفاء می‌کنیم.
نکته‌ای که لازم است ذکر شود این است که وجود آیه‌های مدنی در سوره‌های مکی و یا بالعکس، بسیار است و در این‌باره هیچ فردی، اشکالی ندارد. بنابراین، این شبهه به‌روشنی دفع می‌شود.
پاسخ دیگر به ابن‌تیمیه در خصوص این شبهه، این است که بر فرض که آیه مودت مکی باشد، باز هم این شبهه وارد نیست؛ چرا که خداوند سخنان خود را در قرآن، به‌صورت قضیه حقیقیه بیان می‌کند، که افراد آینده را نیز شامل می‌شود. اصلاً چه اشکالی دارد که قرآن، خبر از آینده داده باشد. مگر این بار اول است که در قرآن، خبر از آینده می‌آید؟

پی‌نوشت:

[1]. تفسیر الکشاف، زمخشری، دارالکتب العلمیة، بیروت: ج1، ص219
[2]. منهاج السنّة، ابن‌تیمیه، دارالکتب العلمیة، بیروت: ج2، ص118
مختصر منهاج السنة، ابن‌تیمیه، دار ابن‌جوزی: ص380
[3]. منهاج السنّة، ابن‌تیمیه،  دارالکتب العلمیة، بیروت: ج2، ص250
[4]. تفسیر الکشاف، زمخشری، دارالکتب العلمیة، بیروت: ج4، ص280
[5]. الجامع لأحکام القرآن(تفسیر قرطبی)، قرطبی، دارالکتب العلمیة، بیروت: ج1، ص16
[6]. التفسیر البحرالمحیط، ابوحیان، دار إحیاء التراث العربی، بیروت: ج7، ص507
[7]. روح المعانی، آلوسی، دارالکتب العلمیة، بیروت: ج25، ص16
[8]. فتح القدیر، شوکانی، دارالمعرفة، بیروت: ج4، ص424

نویسنده: محمد یاسر بیانی