پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ یکی از مسائل مهم که در شناخت وهابیت لازم است دانسته شود این نکته است، که وهابیت دارای یک ساختار واحد و یکسان نیست. این جریان از بعد از تأسیس، دارای انشعاباتی شده است و دارای اختلافات درونی می‌باشد. اختلافات وهابیت که از تناقضات درونی و شیطنت‌های آل سعود ناشی شده است، باعث ایجاد چندین گروه و جریان در بین وهابیت شده است.

وهابیت درباری یا علمی
یکی از جریانات فکری در عربستان، وهابیت درباری است؛ این گروه از ابتدای تأسیس در کنار آل سعود بوده و در حقیقت بقای خود را، مدیون آل سعود است. محمد بن عبدالوهاب اولین شخصی بود، که با آل سعود معاهده بست و امور سیاسی را به آل سعود واگذار نمود، چیزی طول نکشید که با فتاوای محمد بن عبدالوهاب آل سعود، دیگر مسلمانان را مشرک خواند و با این روند تمام اموال شهرها و قصبات اطراف را غارت و نجد را مملو از ثروت کرد.[1] جریان وهابیت درباری که خود را وهابیت علمی می‌نامد، هم‌چنان در عربستان پابرجا است و طیف مهمی از بزرگان وهابیت را تشکیل می‌دهد. اشخاصی چون «بن باز» و خاندان آل شیخ، در این جریان قرار دارند و با استفاده از امکانات مالی و دلارهای نفتی عربستان، تفکر وهابیت را در سرتاسر جهان اسلام پخش می‌کنند.

وهابیت سروری[2]
در دهه‌های اخیر گروهی از بزرگان وهابی با تبعیت محض از آل سعود مقابله کردند و آن را مایه از بین رفتن دین دانستند. محمد بن سرور زین‌العابدین از منتقدان حکومت سعودی، با درباری شدن حکومت، به‌شدت مخالفت کرد و در مقابل عده‌ای نیز به مبارزه با این گروه پرداختند، که محمد جامی از مهم‌ترین این افراد است. محمد بن سرور برای این مخالفت‌ها به زندان افتاد و بارها با روند سیاسی و دینی جامعه سعودی به مخالفت پرداخته است.[4]

وهابیت جامی[3]
جامی که پیروان محمد امان جام هستند، به‌خاطر مبازره و مقابله با سلفیه سروری معروف و مشهور هستند.

وهابیت اخوان المسلمین[5]
گروه‌هایی از درون وهابیت که با اندیشه‌های سیاسی اخوان المسلمین، آشنا و آن را دنبال می‌کنند، وهابیت اخوانی را تشکیل می‌دهند. شیخ مناع القطان پدر معنوی ایشان است. آن‌ها در عربستان، دارای روزنامه و انتشارات هستند و به تبلیغ تفکرات خود می‌پردازند و البته دارای گرایش‌های اقتصادی نیز هستند، امروزه افرادی مانند دکتر عوض القرنی، علی ابن حمزه العمری و سعود الفنیسان از رهبران و چهره‌های معروف اخوانی، در جامعه امروز عربستان است.

گروه‌های روشن‌فکر[6]
گروه‌هایی نیز در عربستان هستند، که علی‌رغم وهابی بودن، ولی به اندیشه‌های روشن‌فکری علاقه خاصی دارند. مهم‌ترین ویژگی‌های تفکر آن‌ها عبارت است از:
1. نقد تفکرات سلفی و تعصب موجود در این فکر
2. دموکراسی خواهی
3. توجه به عقل و فهم منطقی نصوص دینی
4. نقد تاریخ اسلام، از عهد خلفا تا امروز
5. اهتمام به روش اعتزالی و عقلی و فلسفی، در تاریخ اسلامی.
افرادی چون محمد عابد الجابری، محمد ارکون و نصر ابوزید، از شاخص‌ترین چهره‌های این تفکر هستند.
ما نباید جامعه وهابی را جامعه یک‌دست و بدون اختلاف تصور کنیم. این تفکر در دل خود، دارای تعارضاتی است، که از شیطنت‌های آل سعود و دل بستگی‌های بعضی بزرگان وهابی به دنیا، و تناقضاتی که درون تفکرسلفی‌گری وجود دارد، به‌وجود می‌آید.

پی‌نوشت:

[1]. تاریخ نجد ج 1 ص 42، ابن بشر،بی‌تا،بی‌نا.
[2]. التیارات الدینیة فی السعودیة ، خالد المشوح، ص101، الانتشارات العربی ، بیروت ، 2012.
[3]. السعودیة سیرة  دولة و ممجتمع، ص 177، بی‌تا، بی‌نا.
[4]. التیارات الدینیة فی السعودیة، خالد المشوح، ص111، الانتشارات العربی، بیروت، 2012
[5]. همان، ص117.
[6]. همان، ص123.