26- عـَنـْهُ عـَنْ بـَعـْضِ أَصـْحـَابِهِ مِنَ الْعِرَاقِيِّينَ رَفَعَهُ قَالَ خَطَبَ النَّاسَ الْحَسَنُ بْنُ عَلِيٍّ ص فـَقـَالَ أَيُّهـَا النَّاسُ أَنـَا أُخـْبِرُكُمْ عَنْ أَخٍ لِى كَانَ مِنْ أَعْظَمِ النَّاسِ فِى عَيْنِى وَ كَانَ رَأْسُ مَا عَظُمَ بِهِ فِى عَيْنِى صِغَرَ الدُّنْيَا فِى عَيْنِهِ كَانَ خَارِجاً مِنْ سُلْطَانِ بَطْنِهِ فَلَا يَشْتَهِى مَا لَا يـَجـِدُ وَ لَا يـُكـْثـِرُ إِذَا وَجَدَ كَانَ خَارِجاً مِنْ سُلْطَانِ فَرْجِهِ فَلَا يَسْتَخِفُُّ عَقْلَهُ وَ لَا رَأْيَهُ كـَانَ خـَارِجـاً مِنْ سُلْطَانِ الْجَهَالَةِ فَلَا يَمُدُّ يَدَهُ إِلَّا عَلَى ثِقَةٍ لِمَنْفَعَةٍ كَانَ لَا يَتَشَهَّى وَ لَا يَتَسَخَّطُ وَ لَا يَتَبَرَّمُ كَانَ أَكْثَرَ دَهْرِهِ صَمَّاتاً فَإِذَا قَالَ بَذَّ الْقَائِلِينَ كَانَ لَا يَدْخُلُ فِى مـِرَاءٍ وَ لَا يـُشـَارِكُ فـِى دَعـْوًى وَ لَا يُدْلِى بِحُجَّةٍ حَتَّى يَرَى قَاضِياً وَ كَانَ لَا يَغْفُلُ عَنْ إِخـْوَانـِهِ وَ لَا يـَخـُصُّ نـَفـْسـَهُ بِشَيْءٍ دُونَهُمْ كَانَ ضَعِيفاً مُسْتَضْعَفاً فَإِذَا جَاءَ الْجِدُّ كَانَ لَيْثاً عَادِياً كَانَ لَا يَلُومُ أَحَداً فِيمَا يَقَعُ الْعُذْرُ فِى مِثْلِهِ حَتَّى يَرَى اعْتِذَاراً كَانَ يَفْعَلُ مـَا يـَقـُولُ وَ يـَفـْعـَلُ مـَا لَا يـَقـُولُ كـَانَ إِذَا ابـْتَزَّهُ أَمْرَانِ لَا يَدْرِى أَيُّهُمَا أَفْضَلُ نَظَرَ إِلَى أَقـْرَبـِهـِمـَا إِلَى الْهـَوَى فـَخـَالَفـَهُ كَانَ لَا يَشْكُو وَجَعاً إِلَّا عِنْدَ مَنْ يَرْجُو عِنْدَهُ الْبُرْءَ وَ لَا يَسْتَشِيرُ إِلَّا مَنْ يَرْجُو عِنْدَهُ النَّصِيحَةَ كَانَ لَا يَتَبَرَّمُ وَ لَا يَتَسَخَّطُ وَ لَا يَتَشَكَّى وَ لَاَشـَهَّى وَ لَا يـَنـْتـَقـِمُ وَ لَا يـَغـْفـُلُ عـَنِ الْعَدُوِّ فَعَلَيْكُمْ بِمِثْلِ هَذِهِ الْأَخْلَاقِ الْكَرِيمَةِ إِنْ أَطَقْتُمُوهَا فَإِنْ لَمْ تُطِيقُوهَا كُلَّهَا فَأَخْذُ الْقَلِيلِ خَيْرٌ مِنْ تَرْكِ الْكَثِيرِ وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ
اصول كافى ج : 3 ص : 334 رواية :26

ترجمه روايت شريفه :
حسن بن على صلوات الله عليهما براى مردم سخنرانى كرد و فرمود: اى مردم به شما خبر از حال برادرى كه داشتم كه در نظر از همه مردم بزرگتر بود و بالاترين چيزى كه او را در نظرم بزرگ كرده بود، پستى و حقارت دنيا در نظر او بود او از تسليم شكم خارج شـده بـود، چـيـزى را كـه نداشت نمى خواست و چون پيدا مى كرد زياده روى نمى نمود، از تـسـلط فـرج خـود نـيـز خـارج شـده بـود. از ايـن رو عقل و راءيش سبكى نمى كرد نادانى بر او تسلطى نداشت ، از اين رو دست خويش ‍ جز به جـانـب شـخـص بـا اطـمـيـنـان و بـراى سـود دراز نـمـى كـرد پـر اشـتـهـا و نـاراضـى و مـلول نـبود، بيشتر عمرش خاموش بود و چون سخن مى گفت بر گويندگان غلبه مى كرد وارد جـدال و سـتـيـزه نـمى شد، و در دعوا شركت نمى كرد، دليلى نمى آورد تا قاضى را بـيـابـد (جز با دليل سخن نمى گفت يا صبر مى كرد تا خدا را حاكم يابد) از برادرانش غـفـلت نـمـى نـمـود و چـيـزى را بـدون آنـها به خودش اختصاص نمى داد، لاغر بود و مردم نـاتـوانـش مـى شمردند، ولى چون پاى مردى در ميان مى آمد شير جهنده (گردنفراز) بود، كسى را بر كردارى كه عذر خواهى از آن ممكن است سرزنش نمى كرد (و صبر مى كرد) تا عـذر خـواهى حاصل شود، آنچه را (بديگران ) مى گفت خودش مى كرد و آنچه را هم (براى تـقـيـه يـا مـصـلحت ديگرى به مردم ) نمى گفت خودش مى كرد (به مردم احسان مى كرد چه وعـده مـى داد و چـه نمى داد) چون دو كار برايش پيش ‍ مى آمد كه نمى دانست كه نمى دانست كـداميك آنها بهتر است ، هر يك را به هواى نفس نزديكتر مى ديد مخالفت مى كرد، دردش را جز به كسى كه اميد بهبودى از او داشت اظهار نمى نمود، و جز با كسى كه اميد خير خواهى داشـت مـشـورت نمى كرد، دلتنگ نمى شد و ناراضى نبود و شكايت نمى كرد و پر خواهش نبود و انتقام نمى جست و از مكر دشمن هم غافل نبود، بر شما باد كه همه اين اخلاق شريفه را بـدسـت آوريـد، اگـر مـى تـوانـيـد، و اگر نمى توانيد بدست آوردن اندك از رها كردن بـسـيـار بـهـتر است (پس هر قدر مى توانيد بدست آوريد) نيرو و توانى جز بوسيله خدا نيست .

توضيح :
ايـن روايـت با اندكى اختلاف در نهج البلاغه هم ذكر شده است ، و شارحين راجع به بـرادريـكه حضرت براى خود در گذشته معرفى مى كند، و اين صفات حميده را براى او توضيح مى دهد، اختلاف دارند بعضى احتمال داده اند مقصود پيغمبر اكرم صلى الله عليه و آله اسـت و بـرخـى گـفـتـه انـد: ابـوذر غـفـارى و دسـتـه اى احـتـمـال داده انـد مـقـداد اسـت ، و جـمـاعـتـى گـفـتـه انـد: ايـن كـلام بـر سبيل مثل گفته شده و برادر مخصوصى مقصود نيست ، چنانكه رسم شعرا و ارباب ادب است .