پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ یکی از معتقدات فرقه اهل‌حق تناسخ است که در میان این فرقه به "دونادون"، "دون به دون"،  "تجلی ذات" و... تعبیر می‌شود. در این نوشتار سعی شده تا به صورت مختصر درباره تعریف تناسخ و اصطلاح آن در میان تناسخیه و سابقه تاریخی آن اشاره شود.
تعریف تناسخ
در تعریف تناسخ آمده است:«انتقال روح و نفس از بدنی به بدن دیگر یا انتقال روح بعد از فوت از بدنی به بدن دیگر.»[1] بنابراین تناسخ عبارت است از تعلق روح به بدن دیگر بعد از مفارقت آن از بدن اول بدون آن‌که زمانی در بین آن‌ها فاصله شود. علامه حلی در توضیح گفتار خواجه نصیرالدین طوسی در کتاب تجرید الاعتقاد درباره تناسخ می‌گوید: «تناسخ این است که روحی که مبدأ شخصیت و موجودیت کسی است به بدن دیگری برود و اساس موجودیت او را تشکیل دهد و همان علاقه که میان نفس و بدن اول بود میان نفس و بدن دوم تازه گردد.»[2] در شرح اشارات و اسفار جلد نهم ملاصدرا نیز قریب به همین معنا بیان شده است.
در اصطلاح تناسخیه
بعضی با اشاره به معنای تناسخ نزد قائلین آن می‌نویسند: «تناسخ مذهب کسانی است که معتقدند روح پس از جدایی از بدن به بدن حیوان یا انسان دیگری می‌رود تا خود را تکمیل نموده، شایستگی زندگی در میان ارواح عالی در عالم قدس گردد.»[3]
یکی از افراد اهل‌حق می‌نویسد: «در اصطلاح اهل‌حق زندگی‌های متوالی را "دونادون" یا "جامه به جامه" گویند».[4] یکی دیگر از افراد این فرقه می‌نویسد: «طبق نظر پیشوایان یارسان و روی اصل اعتقاد به حلول روح، فقط جسم شخص متوفی از بین رفته و به خاک تبدیل می‌گردد، ولی روح او برحسب اعمالش به جسم دیگری حلول می‌کند».[5]
بنابراین از تناسخ تحت عناوینی مانند: "حلول روح"، "دون به دون"، "جامه به جامه"، "گردش مظهرات و گردش مظهر به مظهر" یاد شده است. بعضی دیگر نوشته‌اند: «تناسخ تکرار اکوار و ادوار است که نهایتی ندارد و ثواب و عقاب نیز در همین دنیاست و تناسخیه می‌گویند: اعمالی که ما انجام می‌دهیم جزای دوره‌های قبلی است و می‌‎گویند این تکرار ادوار سی هزار سال طول می‌کشد و بعضی دیگر سیصد و شصت هزار سال گفته‌‌اند.»[6]
با این بیان بسیاری از افراد اهل‌حق روی اصطلاح "دون به دون" اتفاق دارند، اگرچه بعضی لفظ تناسخ را قبول ندارند اما با پذیرش "دون به دون" عملاً مفهوم تناسخ را پذیرفته‌اند به همین معنایی که بیان گردید.

پی‌نوشت:

[1]. فرهنگ فارسی معین، ذیل لغت تناسخ
[2]. کشف المراد شرح فارسی تجرید الاعتقاد، مترجم و شارح شعرانی ابوالحسن، شارح علامه حلی حسن بن یوسف، نویسنده خواجه نصیر الدین طوسی محمد بن محمد، اسلامیه، تهران، 1372 شمسی، ص 262
[3]. فریدوجدی محمد، دایره المعارف قرن بیستم، ج 10، ص 172
[4]. الهی نورعلی، آثار الحق، دیبا، 1373، ص 330
[5]. القاضی مجید، مجموعه آیین و اندرز و رمز یاری، کتابخانه طهوری، تهران، ۱۳۶۱، ص 45
[6]. شهرستانی محمد بن عبد الکریم، الملل و النحل (شهرستانی)،ج ١، محقق:مهنا امیر علی، محقق:فاعور علی حسن، دار المعرفة، بيروت، صص 94 و 95
برای مطالعه بیشتر در این زمینه رجوع کن به کتاب شناخت فرقه اهل‌حق تالیف عبدالله خدابنده و آثارالحق و برهان الحق نورعلی الهی و آیین و رمز یاری از مجید القاضی و مکاتبات با دایرة المعارف تشیع از قاسم افضلی