پرسش:

چرا شيعيان بر مهر و تربت سجده مى كنند؟

پاسخ:

بخارى در صحيح از پيامبر(صلى الله عليه وآله) نقل مى كند: جُعِلَت لي الأرضُ مسجداً وطهوراً; زمين سجدگاه و مايه پاكيزگى براى من گرديده است.(1)

سجده كردن يعنى صورت روى زمين گذاردن، آن هم زمين پاك. لذا شيعيان به تاسى از پيغمبر خود كه سجده بر زمين را واجب مى دانند، بر زمين سجده مى كنند.

به دليل آن كه اغلب خانه ها، منازل و مساجد، مفروش مى باشد و دسترسى به زمين آسان نيست و از طرفى جمع كردن فرش ها در وقت نماز ممكن و مقدور نمى باشد، لذا شيعيان قطعاتى از زمين و خاك پاك را كه مهر يا تربت ناميده مى شود با خود همراه دارند تا براى سجده كردن به زحمت نيفتند. بنابراين شيعيان همواره مهرى را به نيت قطعه اى از زمين همراه دارند تا بتوانند مطابق دستور قرآن مجيد سجده نمايند. اين قطعه از زمين، آن طور كه مغرضان بر ضد شيعيان تبليغ مى كنند به نيت بت نمى باشد.

اخبارى از اهل بيت طهارت رسيده است كه سجده بر تربت پاك حسين كه به خاك كربلا معروف است، موجب فضيلت بيشتر و ثواب زيادتر مى شود. بديهى است كه سجده بر تربت كربلا مستحب است و واجب نيست. در مورد اهميت خاك كربلا، جلال الدين سيوطى در خصائص الكبرى از ام سلمه و نيز عايشه نقل مى كند: «ديدم حسين(عليه السلام)در آغوش جدش رسول الله(صلى الله عليه وآله) نشسته است و خاك سرخ رنگى در دست آن حضرت مى باشد. آن حضرت آن خاك را مى بوسد و مى گريد. ام سلمه پرسيد يا رسول الله! اين خاك چيست؟ ايشان فرمود: جبرئيل مرا خبر داده است كه حسينم را در سرزمين عراق مى كشند. اين خاك را از آنجا برايم آورده است، و من بر مصايب حسينم گريه مى كنم. سپس تربت را به ام سلمه داد و فرمود: چون ديدى اين خاك به خون تبديل شد، پس بدان كه حسينم را كشته اند. ام سلمه آن خاك را در شيشه اى نگاه داشت تا در ظهر روز عاشوراى سال 61 هجرى، آن خاك به خون تبديل شد و ام سلمه دريافت كه حسين را به شهادت رسانده اند.»

بر اين اساس، اعتقاد شيعيان كه گرفته از نص قرآن و سنت پيامبر و توضيحات ائمه معصومين (عترت پيامبر و ثقل اصغر) است، سجده بر وجه الارض است، يعنى خود زمين و هرچه مصداق زمين باشد، مانند سنگ بشرط آن كه نظير طلا و نقره (و ساير فلزات و سنگهاى قيمتى) معدنى نباشد و چيزهايى كه از زمين مى رويد، (بشرط آن كه خوراكى و پوشاكى نظير پنبه نباشد). لذا بهتر است سجده بر خاك كند و فرش و آسفالت (قير) و نظاير آن ها چون از مواد معدنى است نمى توان بر آن سجده كرد.

سجده بر خاك كربلا (با حكمت هايى كه ائمه فرموده اند) فضيلت بيشترى دارد، چون شهادت امام حسين نمونه كامل بندگى است و در كربلا سر به خاك بندگى نهاد و در اين راه خون او بر زمين ريخته شد. لذا سجده بر خاك كربلا نه تنها شرك نيست، بلكه توحيد كامل است و سجده براى امام حسين نيست، سجده بر بهترين خاك است براى خدا. اگر سجده بر تربت امام حسين شرك باشد، سجده ملائكه بر خاك آدم هم شرك است. در حالى كه خداوند هرگز دستور به شرك نمى دهد، بلكه به توحيد كامل دستور مى دهد. شيطان كه ظرفيت توحيد كامل را نداشت، سجده نكرد. لذا سجده ما، سجده بر خاك كاملترين خليفه خدا در زمان خود و به امر خدا و براى خدا است.

شواهدى از فعل پيامبر و صحابه

مسلم در صحيح خود به سند صحيح از انس روايت كرده است كه پيامبر(صلى الله عليه وآله) قطعه حصيرى داشت بنام خمره و بر آن نماز مى خواند.(2)

در سنن الكبرى از جابر بن عبدالله انصارى نقل مى كند: نماز ظهر را با پيامبر مى خواندم پس مشتى از سنگ ريزه و شن از زمين بر مى داشتم، تا خنك شود و بر آن سجده مى كردم.(3)

در سنن بيهقى از صالح سبابى نقل مى كند: پيامبر شخصى را در حال سجده كنار خود مشاهده فرمود كه بر پيشانى خود دستارى بسته بود. پيامبر(صلى الله عليه وآله) عمامه را از پيشانى وى كنار زد.(4)

در همان كتاب از عياض بن عبدالله قرشى نقل مى كند: پيامبر خدا مردى را در حال سجده ديد كه بر گوشه عمامه خود سجده مى كند پس با دست اشاره كرد دستار خود را بردار و به پيشانى او اشاره فرمود. نافع مى گويد: عبدالله بن عمر بن الخطاب به هنگام سجده دستار خود را برمى داشت تا پيشانى خود را بر زمين بگذارد.(5)

**************************************************************************************
1  . كتاب الصلاة، ص91
2  . صحيح مسلم 1، ص101 ; مجمع الزوائد 2، ص57
3  . سنن الكبرى 2، ص439
4  . سنن بيهقى، ج2، ص105
5  . سنن بيهقى، ج2، ص105