پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ شیخ احمد احسائی، مؤسسِ فرقۀ شیخیه، صاحبِ آثار و کتبِ متعددی است، که با مطالعۀ دقیق و دقتِ در این آثار، می‌توان به برخی از اندیشه‌های نادرست وی پی برد، که بعد‌ها همین آرا و نظریاتِ جدید، زمینۀ انحرافاتِ دیگری را در جامعه پدید آورد. در این پست، تنها در صدد معرفی برخی از آثارِ قلمیِ شیخ احمد احسائی هستیم تا عزیزان با مطالعۀ این کتب، به انحرافات فکری و تناقضات موجود در کلام ایشان پی ببرند. شیخ احمد احسائی آثاری در فقه، اصول، عقائد و حکمت دارد که فرزندش، عبدالله احسائی، در کتاب خود به بعضی از آنها اشاره کرده است:

کتب فقهی و اصولی شیخ عبارت‌اند از رسالۀ اجماعیه (در باب اجماع)، فائده در استصحاب، رسالۀ حیدریه، صراط الیقین (شرح تبصرة المتعلمین علامۀ حلی)، قطیفیه (در پاسخ سؤالات شیخ‌ احمد‌ بن‌ صالح‌ قطیفی)، فوائد در مبانی اصول.

و کتب اعتقادی ایشان عبارت‌اند از حیوة النفس (در پنج باب)، خاقانیه (در پاسخ فتحعلی شاهِ قاجار و مشتمل بر پنج سؤال)، شرحِ عرشیۀ ملا‌صدرا (در باب معاد)، عصمت و رجعت (در پاسخ سؤالات محمد‌علی‌میرزا)، قدریه (در شرح کلمات سید شریف)، رسالۀ مختصره (در اصول دین)، رسالۀ سلطانیه (در پاسخ فتحعلی شاه).

و کتب حکمت شیخ عبارت‌اند از رسالۀ خطابیه (در جواب به سؤالات برخی عارفان)، رسالۀ شرحِ زیارت جامعۀ کبیره (در چهار جلد)، رسالۀ شرح فوائد، رسالۀ شرح مشاعر ملا‌صدرا (به خواهش ملا‌ مشهد)، رسالۀ قطیفیه، فوائد (که مشتمل بر دوازده فائده است: فوائد سبع، فوائد، رسالۀ رشیدیه، پاسخ آخوند ملا‌رشید).[1]

ابوالقاسم ابراهیمی در خصوص آثار شیخ می‌نویسد: «173 عنوان که همه عربی است و از جمع آنها 111 عنوان چاپ شده، مشتمل بر 164 رساله و هفت خطبه و دیوان مراثی و کشکول ایشان که مجموع ابیات عناوین موجود 197290 بیت است، و نسخه اصلِ 59 عنوان از آثار مکتوب ایشان در دست است، و از 13 عنوان دیگر، فعلاً هیچ نسخه‌ای در دست نیست».[2]

مهمترین اثر شیخ، جوامع‌ الکلم است که در دو جلد چاپ شده است و حاوی پاسخ‌های شیخ، به پرسش‌ها و نیز قصائدی در رثای اباعبدالله الحسین (علیه السلام) است. بزرگترین و معروفترین اثر شیخ، شرحِ زیارت جامعۀ کبیره است که در چهار جلد چاپ شده است.[3] اما آنچه که نیاز به بررسی و تأملِ دقیق دارد، این است که آیا داشتن آثار علمیِ گوناگون و متعدد، می‌تواند نشانۀ علمیّت شخص باشد؟ سید محسن‌ امین در کتاب أعیان الشیعه، 102 عنوان از آثار شیخ را نقل کرده و فرموده است: «اغلب این آثار بر تمایل وی بر تعمق در امور و خروج از ظواهر دلالت دارد».[4]

در کتبِ شیخ، عباراتی وجود دارد که هر صاحب خردی را به تأمل وادار می‌کند که آیا می‌توان به چنین آثاری اعتماد کرد. به عنوان نمونه، ایشان در خصوص ابداع رکن رابع چنین آورده است: «یقین خود را در علم خود، مدیون ائمۀ هدی هستم و اگر بیانات من از اشتباه مصون است برای این است که تمام آنچه نوشته‌ام، مدیون تعلیمات ایشان هستم و چون ایشان خودشان از خطا و نسیان و لغزش مبرا هستند هر کس هم از ایشان تعلیم گیرد، مطمئن است که خطا در او راهبر نیست». یا در جای دیگر می‌نویسد: «سمعتُ عن الصادق (علیه السلام)...».[5] در دیگر آثار شیخ، نظیر چنین عباراتی یافت می‌شود که ایشان بدون ارائۀ مدرک و دلیل، مطالبی را بیان می‌کند؛ و این خود نشانۀ سستی در کلام ایشان است.

پانوشت:

[1]. عبد الله احسائی، شرح حال شیخ احمد بن زین الدین احسائی، ص 46.
[2]. ابوالقاسم ابراهیمی، فهرست، ج 2، ص 676.
[3]. علی اکبر باقری، نقد و بررسی آرای کلامی شیخیۀ کرمان، ص 70.
[4]. کاظم موسوی بجنوردی، دایرة المعارف بزرگ اسلامی، ج 6، ص 662-664؛ دایرة المعارف تشیع، ج 1، ص 500-501.
[5]. سید محمد حسین فقیه ایمانی، شیخیه زمینه ساز بابیه، ص 55-57.