پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_به اعتقاد شیعه یکی از آیاتی که دلالت بر امر امامت می‌کند آیه اکمال است (الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دينَكُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتي‏ وَ رَضيتُ لَكُمُ الْإِسْلامَ ديناً ) [مائده آیه 3]. ولی مخالفین این مساله، معتقدند که آیه اکمال با توجه به کلمات ما قبل و ما بعدش مربوط به حرمت برخی از خوراکیهاست و ربطی به مساله امامت ندارد و در واقع دین با بیان احکام باقیمانده از حرمت و حلیت خوراکی‌ها تکمیل شد.

پاسخ:

نکته اول:
منظور از این جمله که "امروز دین را کامل کردم" این نیست که دین با بیان احکام خوراکی‌ها کامل شد، چرا که نزول اين احكام واجد اين همه اهميت نبوده و باعث تكميل دين نمی‌شود، زيرا آن احکام آخرين احكامى نبوده كه بر پيامبر نازل شده، به دليل اينكه در دنباله اين سوره به احكام ديگرى نيز برخورد مي‌كنيم.

نکته دوم :
اصل آیه از سه قسمت تشکیل شده است
قسمت اول : ( حُرِّمَتْ عَلَيْكُمُ الْمَيْتَةُ وَ الدَّمُ وَ لَحْمُ الْخِنْزيرِ وَ ما أُهِلَّ لِغَيْرِ اللَّهِ بِهِ وَ الْمُنْخَنِقَةُ وَ الْمَوْقُوذَةُ وَ الْمُتَرَدِّيَةُ وَ النَّطيحَةُ وَ ما أَكَلَ السَّبُعُ إِلاَّ ما ذَكَّيْتُمْ وَ ما ذُبِحَ عَلَى النُّصُبِ وَ أَنْ تَسْتَقْسِمُوا بِالْأَزْلامِ ذلِكُمْ فِسْقٌ )
گوشت مردار، خون، گوشت خوك، حيواناتى كه به غير نام خدا ذبح شوند، حيوانات خفه شده، حیوانات به زجر كشته شده، آنها كه بر اثر پرت‏ شدن از بلندى بميرند، آنها كه به ضرب شاخ حيوان ديگرى مرده باشند و باقيمانده صيد حيوان درنده- مگر آنكه (بموقع به آن حيوان برسيد و) آن را سر ببريد- و حيواناتى كه روى بتها (يا در برابر آنها) ذبح مى‏‌شوند، (همه) بر شما حرام شده است. (همچنين) قسمت كردن گوشت حيوان به وسيله چوبه‏‌هاى تير مخصوص بخت آزمايى، تمام اين اعمال، فسق و گناه است.

قسمت دوم : ( الْيَوْمَ يَئِسَ الَّذينَ كَفَرُوا مِنْ دينِكُمْ فَلا تَخْشَوْهُمْ وَ اخْشَوْنِ الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دينَكُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتي‏ وَ رَضيتُ لَكُمُ الْإِسْلامَ ديناً )
امروز، كافران از (زوال) آيين شما، مأيوس شدند. بنابراين، از آنها نترسيد بلکه از (مخالفت) من بترسيد. امروز، دين شما را كامل كردم و نعمت خود را بر شما تمام نمودم و اسلام را به عنوان آيين (جاودان) شما پذيرفتم.

قسمت سوم : ( فَمَنِ اضْطُرَّ في‏ مَخْمَصَةٍ غَيْرَ مُتَجانِفٍ لِإِثْمٍ فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحيم‏ )
امّا آنها كه در حال گرسنگى، دستشان به غذاى ديگرى نرسد، و متمايل به گناه نباشند، (مانعى ندارد كه از گوشتهاى ممنوع بخورند ) خداوند، آمرزنده و مهربان است.
به اعتقاد ما جمله (الیوم یئس الذین ...) به طور جدا نازل شده است و ربطی به ما قبل و ما بعدش ندارد.

دلیل ما بر این امر:
الف : اگر قسمت دوّم از این سه قسمت برداشته شود، کوچکترین لطمه‌اى به ارتباط قسمت اوّل و سوّم نمى‌زند. در متن و ترجمه آیه دقّت کنید.
مضمون همین آیه در سوره «بقره» دیده می‎شود و قسمت دوّم که در آیه اکمال است، در سوره بقره دیده نمى‌شود. به عنوان نمونه ( اِنَّمَا حَرَّمَ عَلَیْکُمُ الْمَیْتَةَ وَ الدَّمَ وَ لَحْمَ الْخِنْزیرِ وَ مَا اُهِلَّ بِهِ لِغَیْرِ اللهِ فَمَنِ اضْطُرَّ غَیْرَ باغ وَ لاَ عَاد فَلا اِثْمَ عَلَیْهِ اِنَّ اللهَ غَفُور رَحیم ). خداوند، تنها (گوشت) مردار، خون، گوشت خوک و آنچه را نام غیر خدا به هنگام ذبح بر آن گفته شود، حرام کرده است. (ولى) آن کسى که مجبور شود، در صورتى که ستمگر و متجاوز نباشد، گناهى بر او نیست (و مى تواند براى حفظ جان خود در موقع ضرورت، از آن بخورد ) خداوند بخشنده و مهربان است.) [ سوره بقره آیه 173]
این خود گواه بر این است که قسمت دوّم آیه مورد بحث (آیه اکمال)، کلامىست مستقل که از هیچ نظر با قبل و بعد خود ارتباط ندارد.

ب : ترتیب و نظم آیات و روابط آنها هیچگاه نمى‌تواند براى ما در برابر روایات و احادیث قطعى، سند محکمى باشد. هرگز قرآن نظم تألیف بشرى را ندارد که موضوعى را گرفته و تا آخر سوره آن را تعقیب کند. قرآن مجموعه آیاتیست که برحسب حوادث و پیشامدهاى گوناگون و هدف‌هاى مختلف، تدریجاً از طرف خداوند فرستاده شده است، چه بسا در یک سوره مقصدهاى مختلف و موضوعات گوناگون مورد بحث واقع شده است و به همین دلیل نمى‌توان قبل و بعد آیه‌اى را گواه محکم بر چیزى گرفت و روابط آنها را حفظ نمود. گاهى تمام آیات یک سوره به صورت آیاتیست که مضامین آنها بسان حلقه زنجیر به هم پیوسته وارد شده‌اند و گاهى ابداً به هم مربوط نیستند. [1]

ج : روایات متواتری که شأن نزول آیات را بیان می‌کنند، قسمت دوّم را جداگانه مورد بحث قرار داده‌اند، این روایات مى‌گویند : آیه ( اَلْیَوْمَ یَئسَ...) تا آخر، در روز غدیر نازل شده است و این خود دلیل بر استقلال قسمت دوم است
البته روایات متواتر و صحیح السندی در کتب اهل سنت موجود است و با رجوع به آنها شکی باقی نمی‌ماند که آیه اکمال در روز غدیر خم نازل شده است. فقط به علت اختصار به یک روایت اشاره می‌کنیم.
جلال ‏الدین سیوطی، در تفسیر «الدر المنثور» و در ذیل آیه (الیوم اکملت لکم دینکم) می‌‏نویسد : ابن مردویه و ابن عساکر به اتفاق، از ابوسعید خدری نقل کرده‏‌اند : هنگامی که رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) در روز غدیر خم، علی (علیه السلام) را به ولایت و مولویت منصوب نمود، جبرئیل نازل شده و آیه اکمال دین را آورد. [2]
بله به راستی اهمیت غدیر خم به اندازه‌ای است که علمای معروف اهل سنت درباره این واقعه کتاب‌ نوشته‌اند.
شمس الدين ذهبي (متوفاي 748هـ) در تذكرة الحفاظ درباره حديث طير و حديث غدير مي‌نويسد : و اما حديث الطير فله طرق كثيرة جدا قد افردتها في مصنف و مجموعها هو يوجب ان يكون الحديث له أصل و اما حديث من كنت مولاه فله طرق جيدة و قد أفردت ذلك أيضا. براي حديث طير أسناد زيادي است كه من آنها را در كتاب مستقلي جمع آوري كرده‌ام ، مجموع آنها سبب مي‌شود كه حديث واقعيت داشته باشد. و اما حديث غدير نيز أسناد خوبي دارد كه براي او نيز كتاب مستقلي نوشته‌ام . [3]

پی نوشت ها:

[1] خلاصه ای از کتاب پاسخ به پرسشهاى مذهبى، آیت الله مکارم، ص: 188 تا 189
[2] الدرالمنثور، ذیل آیه سوم سوره مائده، تاریخ بغداد، ج 8، ص 284. مسند احمد، ج 4، ص 281. و  شوكانى در« فتح القدير» از ابى سعيد خدرى، و اربلى در« كشف الغمه» ص 94 از ابى سعيد خدرى و از زر، از ابن مسعود روايت كرده اند که آیه اکمال بعد از معرفی امام علی به جانشینی نازل شده است
[3] تذكرة الحفاظ ، ذهبی، ج 3 ، ص 1043