پلوراليسم ديني بر پايه ي پوزيتيويسم
روي كرد دیگر بر پايه ي اين نگرش پوزيتيويستي بنا شده است كه« قضاياي غير تجربي و غير حسي (يعني قضاياي ديني و فلسفي) يا يكسره بي معني هستند و يا اگر بي معنا نباشند راهي براي تحقيق در صحت و سقم آن ها وجود ندارد ، به عبارت ديگر احكام و باورهاي ديني متباين و گاه حتي متناقض اديان مختلف، به يكسان غير قابل پذيرش يا غير قابل ابطال است و راهي براي فهم درستي و حقانيت آن ها وجود ندارد، لذا در خصوص همه ي آن ها بايد بر پايه ي شكاكيت و نسبي انگاري قضاوت كرد.» 1
پلورالیسم و نظریه‌ی دین به منزله‌ی پاسخ انسان به حقیقت غایی
با توجه با این که انسان ها دارای درک و شعور و اطلاعات متفاوت هستند در پاسخ به نیاز فطری خود در مورد حقیقت غایی عالم واکنش های متفاوت نشان داده و تکثر در فهم آن حقیقت غایی دارند، که این تکثر فهم، در یک بودایی با یک مسیحی و یک مسلمان متفاوت است، بعضی مثل جان هیک، تکثر در فهم دین را حق دانسته اند، اما این مطلب با توجه به اینکه علمای معرفت شناسی شیعه قائل به تطبیق علم با معلوم هستند، حقیقت نداشتن گذاره های حقه دین مطلبی باطل و چنین جمعی جمع بین متناقضین حق و باطل است که عقلا آن را باطل می دانند، البته بعضی از علما در مبحث تشکیک وجود قائل به وجود مراتب و درجات برای وجود شده اند اما این نیز به این معنا نیست که مراتب با هم مخالف یا متضاد یا در عرض هم هستند یا مراتب فهم، متناقض است و همه حقند یا حقی وجود ندارد بلکه علما به کثرت طولی اعتراف کرده اند.
______________________________________________________
1-واژه نامه ي فرهنگي سياسی؛ زرشناس، شهريار؛ كتاب صبح،1383،چاپ اول ،صص 87 – 90 .