متن مقاله
هنگامی‌که فرزندان حضرت یعقوب (علیه‌السلام) از اعمال خویش پیشمان شدند، محضر پدر رسیدند و به ایشان عرض کردند: «يَا أَبَانَا اسْتَغْفِرْ لَنَا ذُنُوبَنَا إِنَّا كُنَّا خَاطِئِينَ.[یوسف/97] پدر! از خدا آمرزش گناهان ما را بخواه، که ما خطاکار بودیم!» این آیه نشان می‌دهد که فرزندان حضرت یعقوب (علیه‌السلام) از آن حضرت، شفاعت طلبیدند؛ نکته جالب این‌که خدای متعال، چنین کاری را رد نکرده و همین امر نیز بر جواز طلب شفاعت از اولیاء الهی دلالت می‌کند.
البته چون حضرت یعقوب (علیه‌السلام) در هنگام شفاعت طلبی فرزندانش، در قید حیات بوده‌اند، ممکن است عده‌ای اشکال کنند که این آیه، تنها بر مشروعیت طلب شفاعت از زندگان دلالت می‌کند. حال آن‌که:
اولاً: فلسفه طلب شفاعت از اولیاء الهی، این بوده است که آن بزرگواران، جایگاهی مناسب نزد خداوند داشته‌اند و لذا می‌توان از ایشان شفاعت طلبید؛ لذا از آن‌جایی که جایگاه مطلوب اولیاء الهی در درگاه باری تعالی، بعد از مرگ نیز از بین نمی‌رود وآن بزرگواران به میزانِ قبل از مرگ، پس از وفاتشان نیز در درگاه الهی آبرومند هستند، بنابراین منعی ندارد که آیه 97 سوره یوسف را بر جواز طلب شفاعت از اموات نیز حمل کرد؛ چرا که تفاوتی در میزان وجاهت اشخاص صالح، قبل از مرگ و بعد از مرگ وجود ندارد و همان‌طور که دعای آنان در ایام حیات، به اجابت نزدیک بوده، پس از مرگ نیز دعایشان به اجابت نزدیک است.
ثانیاً: امکان دارد عده‌ای به بهانه این‌که اعمال انسان‌ها پس از مرگ متوقف می‌شود، مدعی شوند که آیه 97 سوره یوسف تنها بر طلب شفاعت از زندگان دلالت دارد، چرا که اموات، قدرت انجام اعمالی هم‌چون شفاعت را ندارند.
در پاسخ به این ادعا نیز باید گفت: با استناد به ادله متعدد ثابت می‌شود که بسیاری از اعمال انسان‌ها پس از مرگ نیز متوقف نمی‌شود؛ چنان‌که در حدیث «رد سلام» می‌خوانیم: پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) فرمودند: «ما من احد یسلم علی الا رد الله علی روحی حتی ارد علیه السلام.[1] هیچ کسی نیست که (بعد از وفاتم) بر من سلام کند، مگر آن‌که خدای متعال، سلام او را به من می‌رساند و من نیز پاسخ سلامش را می‌دهم.» از آن‌جایی که پاسخ دادن به سلام دیگران، نوعی عمل است، مشخص می‌شود که طبق این روایت، حضرت رسول (صلی‌الله‌علیه‌وآله) این عمل را بعد از مرگ نیز انجام می‌دهند و لذا اعمال ایشان بعد از مرگ متوقف نمی‌شود.
البته مسئله پاسخ دادن به سلام زندگان توسط اموات، اختصاصی به پیامبراکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) نداشته و روایات دیگری نیز وجود دارد که نشان می‌دهد، بسیاری از انسان‌ها پس از وفات، توانِ چنین کاری را دارند. بنابراین نمی‌توان به بهانه این‌که اعمال انسان‌ها بعد از مرگ قطع می‌شود، مدعی شد که اموات نمی‌توانند شفاعتی انجام بدهند و لذا شفاعت طلبیدن از ایشان ممنوع است.
ثالثاً: عده‌ای نیز ممکن است برای اختصاص دلالت آیه محل بحث، این‌طور استدلال کنند که انسان‌ها بعد از مرگ، صدای زندگان را نمی‌شنوند؛ از همین‌رو طلب شفاعت از اموات بی‌فایده خواهد بود و لذا آیه 97 سوره یوسف، تنها بر طلب شفاعت از زندگان دلالت می‌کند.
این ادعا نیز ادعای باطلی است؛ چرا که ادله متعددی بر شنیدن اموات، دلالت می‌کند؛ به‌عنوان نمونه در صحیح بخاری، روایتی با نام «قلیب بدر» وارد شده است که در آن می‌خوانیم: رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) با کشته شدگان جنگ بدر سخن گفتند. یکی از صحابی، به این عملِ پیامبراکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) چنین ایراد گرفتند: چگونه امواتی را که صدای ما زندگان را نمی‌شنوند، خطاب قرار می‌دهید؟ آن‌حضرت در پاسخ به این اشکال فرمودند: «مَا أَنْتُمْ بِأَسْمَعَ مِنْهُمْ، وَلَكِنْ لاَ يُجِيبُونَ.[2] شما (زندگان) از اینان (اموات) بهتر نمی‌شنوید. فقط فرق آنان با شما این است که آنان نمی‌توانند جواب بدهند.»
بنابراین اموات نیز صدای زندگان را می‌شنوند و لذا از این جهت نیز منعی در جهت طلب شفاعت از اموات وجود نداشته و به‌همین جهت می‌توان به عمومیت آیه 97 سوره یوسف استناد کرد. (یعنی آیه مذکور، علاوه بر جواز طلب شفاعت از زندگان، هم‌چنین بر طلب شفاعت از اموات نیز دلالت می‌کند.)
با همه این تفاصیل مشخص می‌شود که مسئله طلب شفاعت فرزندان حضرت یعقوب از آن حضرت که در آیه 97 سوره یوسف نقل شده است را نمی‌توان تنها بر جواز طلب شفاعت از زندگان حمل کرد؛ به دیگر سخن، این آیه بر جواز طلب شفاعت از اموات نیز دلالت دارد.

پی‌نوشت:

[1]. احمد بن حنبل، مسند احمد بن حنبل، ج16، ص477، مؤسسة الرسالة، چاپ اوّل، 1421ق.
[2]. بخاری، صحیح بخاری، ج2، ص98، دار طوق النجاة، چاپ اوّل، 1422ق.

نویسنده: محمد باغچیقی(باغچقی)