پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب- علمای دین که به مخالفت با صوفیه پرداختند، مورد غضب صوفیه قرار گرفته‌اند. به همین جهت است که صوفیه فقها را علمای ظاهر خوانده و نظریات‌ اجتماعی‌ و فقهی‌ ایشان را منجمد، خشک و خشن‌ معرفی‌ می‌کنند. اما در مقابل‌ نگاه فقها، نگاه‌طریقتی‌ به‌ مسائل‌ اجتماعی‌ و دینی را توأم‌ با تسامح، تساهل، مدارا و حتی‌ اباحی‌گری‌ می‌دانند.

با دقت در سیر تاریخ صوفیه و پدید آمدن این تفکر -علمای ظاهر خواندن فقها-  درمیابیم «نخستین‌ کسی‌ که‌ فقها را در ایران با این‌ لقب مورد خطاب قرار داد "سر جان‌ مَلکُم» جاسوس انگلیس بود. شاهد تاریخی‌ بر این مطلب که‌ سر جان ملکم فقها را علمای ظاهر خواند، وقایع‌ مربوط‌ به‌ مرحوم‌ ملا‌ محمدباقر مجلسی‌ است. به دنبال مخالفت‌های علامه مجلسی با جریان صوفیه انحرافی، سر جان ملکم، عملکرد اجتماعی‌ و سیاسی‌ مرحوم‌ مجلسی‌ را نشانه‌ اندیشه‌ فقهی و جریان‌ مقابل‌ را جریان‌ عرفانی‌ می‌خواند. روشن‌فکرانی که‌ در صدر مشروطه‌ به‌ فعالیت‌ سیاسی‌ می‌پرداختند و نیز در لژهای‌ فراماسونری‌ سازمان‌ می‌یافتند با پذیرش‌ این‌ نظر، اد‌عای‌ همدلی‌ با دیدگاه‌ عرفانی‌ داشتند.»[علیه تساهل و اباحه‌گری، ص 367] بعد از اتهام‌زنی و توهین جاسوسی انگلیسی به فقهای شیعه، صوفیه و روشنفکران که به خاطر مخالفت فقها با صوفیه، رابطه خوبی با فقها نداشتند، ادامه دهنده راه سرجان ملکم شده وپا جا پای او گذاشتند و در صدد تخریب جایگاه فقها برآمدند. از آن زمان به بعد این واژه دست‌آویز فرقه‌های صوفیه شده و از آن در رد علمای دین سوء استفاده‌ها کرده‌اند.

پی‌نوشت:
پارسانیا حمید، عرفان، علیه تساهل و اباحه گری، کتاب نقد، شماره 14 و 15، ص 367