پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_همانطوري که مي‎دانيم تصوف پژوهان، نظرات مختلفي درباره منشاء شگل گيري تصوف اظهار داشته‌ا‌ند. در اين ميان به دنبال بررسي يکي ديگر از گمانه هايي که در اين زمينه مطرح است، هستيم.
عدّه‌اي منشاء شکل گيري تصوف را افراد دلسوزي مي‎دانند که از زندگي تجملاتي دوري گزيده و زهد خشک و طاقت فرسا را به جان خريده و همين طرز تفکر، مي‎تواند منشاء شکل گيري تصوف باشد. اگر منظور از افراد دلسوزي که از ايشان ياد مي‌شود، افرادي همانند حسن بصري و جنيد بغدادي و ابوهاشم کوفي و ... است، بايد دانست که به گواه تاريخ اين عدّه به قصد مبارزه وارد اين مسير شدند نه به قصد سير و سلوک. براي روشن شدن اذهان و توضيح مدّعاي خود، به شواهدي از زندگي و کلام افراد نام برده شده مي‌پردازيم، تا مساله براي همه روشن شود.  

ارتباط حسن بصری با دشمنان اهل بیت
وقتی به حسن بصری ایراد می‎گیرند که چرا علی علیه السلام را سب کردی؟ می‎گوید: من دفع افسد به فاسد کردم و تقیه نمودم که چنین ارتباطی داشته‌ام. در حالی که اگر حسن بصری از شیعیان بود و دارای نشانه‌های ایمان بود، می‌بایستی همانطور که امام صادق علیه السلام مي‌فرمايند: «قال ابو عبد اللَّه عليه السّلام: إنّ المؤمن أشدّ من زبرالحديد. إنّ الحديد إذا أدخل النّار تغيّر و إنّ المؤمن لو قتل ثمّ نشر ثمّ قتل لم يتغيّر قلبه.»[1] مؤمن از آهن سخت‎تر است. آهن اگر گداخته شود رنگش برمی‌گردد، ولی مؤمن اگر کشته شود و دوباره زنده گردد و سپس او را بکشند، دل او از ایمان بر نمی‌گردد. در حالي که امير المومنان مي‎فرمايد: «اگر با شمشیرم بینی مؤمن را بزنم که مرا دشمن بدارد، مرا دشمن نخواهد داشت.[2]

حسن بصري سامري امت
قال أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام أَمَا إِنَّ لِکُلِّ قَوْمٍ سَامِرِیّاً وَ هَذَا سَامِرِیُّ هَذِهِ الْأُمَّة[3]  برای هرامتی سامری‌ای می‎باشد وسامری این امت حسن بصری است.

شیطان برادرحسن بصری است
 بـعـد از جنگ جـمـل، حضرت اميرالمؤمنين (ع) حسن بصري را در حال وضو گرفتن ديد. به او فرمود: وضويت را خوب بگير. حـسـن بـصـري گـفـت: ديروز افرادي را كشتي كه شهادتين مي‌گفتند و نمازهاي پنجگانه را مي‌خواندند و خوب هم وضو مي‌گرفتند! اميرالمؤمنين (ع) فرمود: اگر آنان را به ناحق كشتم، پس چرا ياريشان نكردي؟حسن بصري گفت: آري، براي كمك به آنان حركت كردم تا به محلي از بصره (خريبه) رسيدم، مـنـادي صدا كرد كه در اين جنگ، قاتل و مقتول در آتش هستند. لذا با وحشت، بر گشتم و تا سه روز اين عمل تكرار شد. امـام (ع) فـرمـود: راسـت مـي گـويي، آن منادي، برادرت شيطان بود و درست گفته كه قاتل و مقتول از سپاه ناكثين در آتش هستند.[4]

رابطه سفيان ثوري و اهل بيت عليهم السلام
-در منابع معتبر تصوف وی را جزء یکی از مشایخ صوفیه نام برده‌اند. وي از مشایخ مهم اهل سنت نیز به شمار می‌آید. در مورد امام علی (سلام الله علیه) می‎گوید: کسی که علی (سلام الله علیه) را از دیگران به مقام خلافت شایسته تر بداند، به راستی که ابوبکر و عمر و همه ی مهاجر و انصار را خطا کار دانسته است و من تصوّر نمی‌کنم با چنین عقیده فاسدی که دارد هیچ عمل صالحی از او سر بزند.[5]
-هر کس علی (سلام الله علیه) را بر ابوبکر و عمر برتری بدهد؛ از آن دو خلیفه و آن کسی که آن‌ها را بر علی (سلام الله علیه) برتری داده است،  پیامبر (صلی الله علیه و آله) عیب جویی نموده است. [6]

دانسته شد به اصطلاح دلسوزاني که از زندگي اجتماعي و دنيا مدارانه دوري گزيده و با در پيش گرفتن سبک خاصي از زندگي و مخالفت علني با اهل بيت عليهم السلام، منشاء شکل گيري تصوفي هستند که مدّعي رساندن سالک به خداست و حال آنکه بزرگان اين تفکر با جانشينان خداوند و حجت‌هاي الهي ارتباط خوبي نداشته و هر وقت توانسته‌اند به مخالفت علني با اهل بيت عليهم السلام برخاسته‌اند. اين افراد به جاي حمايت از دين و برافراشتن پرچم دين، به مبارزه با آموزه‌هاي صحيح ديني پرداخته و پيروان خود را از راه راست منحرف کرده‌اند و قرائت‌هاي شخصي خود را جانشين قرائت درست از دين که همان قرائت اهل بيت عليهم السلام است، نموده‌اند. تفکر اين افراد هر چند علت شکل گيري تصوف نيست، اما در شکل گيري تصوف هم بي تاثير نيست. همين که اين دسته از افراد به زهدي طاقت فرسا روي آوردند و رياضت هاي خاصي را براي خود تعريف کردند و برخلاف سفارش اهل بيت عليهم السلام روش رهبانان مسيحي را پيش گرفتند، موجب شد که بعدها زمينه هاي تاثير پذيري تصوف از اين تفکر را فراهم آورد.

منابع:
1- شيخ صدوق، فضائل الشیعه، ص 74، ح 48
2-آيت الله صادق احسان بخش، آثار الصادقین، ج 4، ص 518
3- بحار الأنوار، ط – بیروت، ج‏۴۲، ص ۱۴۲ به نقل از احتجاج
4- بحار الأنوار، ط – بیروت، ج‏۴۲، ص ۱۴۲ به نقل از احتجاج
5- روضات الجنات، ج4، ص179 به نقل از صواعق ابن حجر عسقلانی
6-روضات الجنات، ج4، ص179 به نقل از صواعق ابن حجر عسقلانی