پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ ذکر یکی از اموری است که در منابع دینی به آن بسیار سفارش شده است: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اذْكُرُوا اللَّهَ ذِكْرًا كَثِيرًا[احزاب/ 41] اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، خدا را ياد كنيد، يادى بسيار» و اذکار متعددی برای رهایی اهل ایمان از غفلت در روایات اهل بیت ( علیهم السلام) ذکر شده است ولی متصوفه از روایت‌ها سوء استفاده نموده اند.

یکی از این اذکاری که ریشه قرآنی و روایی دارد و متصوفه آن ذکر را به سرقت برده اند ذکر شریف (هو) می باشد که در منابع دینی به اشکال مختلف وارد شده است. ذکر تهلیل در آیات قرآن به شکل های مختلف بیان شده است که از آن جمله در سوره حشر خداوند می فرماید: «هُوَ اللَّهُ الَّذِي لَا إِلَٰهَ إِلَّا هُوَ الْمَلِكُ الْقُدُّوسُ السَّلَامُ الْمُؤْمِنُ الْمُهَيْمِنُ الْعَزِيزُ الْجَبَّارُ الْمُتَكَبِّرُ ۚ سُبْحَانَ اللَّهِ عَمَّا يُشْرِكُونَ[حشر/23] اوست خدايى كه جز او معبودى نيست، همان فرمانرواى پاك سلامت‌[بخش، و] مؤمن [به حقيقت حقه خود كه‌] نگهبان، عزيز، جبّار [و] متكبّر [است‌]. پاك است خدا از آنچه [با او] شريك مى‌گردانند.» که اسم هو در تهلیل به جای  اسم الله قرار گرفته است.

امام صادق(علیه السلام) در روایتی از امیرالمؤمنین(علیه السلام) بیان فرموده  است که اسم شریف (هو) اسم اعظم الهی می‌باشد: «امیرالمؤمنین (علیه السلام) فرمود: «یک شب پیش از جنگ بدر خضر(علیه السلام) را در خواب دیدم و به او گفتم که مرا چیزى تعلیم کن که به آن بر دشمنان نصرت یابم، گفت که بگو: یا هو یا من لا هو الا هو «اى او، اى کسى که اویى نیست، مگر او» و چون صبح کردم این خواب را به ر رسول خدا(صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌) باز گفتم، ایشان به من فرمود که یا على اسم اعظم به تو تعلیم شده و در روز بدر این بر زبانم جارى بود» و به درستى که امیرالمؤمنین (علیه السلام) سوره‌ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ را خواند و چون فارغ شد فرمود که: یا هو یا من لا هو الا هو اغفر لى و انصرنى على القوم الکافرین‌ «اى او، اى کسى که اوئى نیست مگر او، بیامرز مرا و یارى کن مرا بر گروه کافران» و على (علیه السلام) در روز جنگ صفین این را می‌فرمود و حمله می‌برد. عمار بن یاسر به آن حضرت (علیه السلام) عرض‌ کرد که یا امیر المؤمنین این کنایه‌ها چیست (کنایه یعنی پوشیده و ناصریح سخن گفتن) حضرت فرمود که اسم اعظم خدا و عماد توحید از براى خدا است که خدائى نیست مگر او و بعد از آن‌ آیه شَهِدَ اللَّهُ أَنَّهُ لا إِلهَ إِلَّا هُوَ و آخر سوره حشر را خواند.»[1]

با توجه به آیه و روایت ذکر شده، ذکر شریف (هو) از اذکاری است که مورد تایید اهل بیت(علیهم السلام) بوده ولی در طی زمان‌هایی، متصوفه این ذکر را از منابع دینی به سرقت برده و در جلسات ذکر خویش به هنگام ذکر گفتن، با حرکات نامتعارفی همچون سر تکان دادن و دست‌افشانی و حرکات ناموزون دچار وجد و شوریدگی و حالت جنون شده و بعضی از آنها صدای خود را بلند کرده و برخی نعره زده و گریبان‌ چاک می‌زنند.

این گونه حرکات در مجالس ذکر صوفیه، مورد تایید منابع دینی نبوده بلکه در قرآن کریم برای مجلس ذکر، دو ویژگی تضرع و مخفی بودن ذکر را مشخص کرده است. در قرآن است که می‌فرماید: «ادْعُوا رَبَّکمْ تَضَرُّعًا وَخُفْیةً إِنَّهُ لَا یحِبُّ الْمُعْتَدِینَ [اعراف / 55] پروردگار خود را از روی تضرع و در پنهانی بخوانید. او متجاوزان را دوست نمی‌دارد.»

پی نوشت:

[1]. ابن بابويه، محمد بن على، التوحيد (للصدوق)، جامعه مدرسين، قم، اول، 1398ق، ص89.