پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ یکی از مکان‎های مقدس در نزد شیعه، مکانی است منتسب به حضرت فاطمه زهرا (سلام الله علیها) که این مکان پس از فوت پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلّم) توسط امیرالمومنین (علیه السلام) به جهت عزاداری و نوحه سرایی برای حضرت زهرا (سلام الله علیها) فراهم شده بود.

علامه مجلسی در بحار الانوار در رابطه با این مکان می‌فرمایند: «بزرگان اهل مدينه اجتماع كردند و به حضور على (عليه السّلام) آمدند و گفتند: اى ابو الحسن! فاطمه شب و روز گريه مى‏‌كند، هيچ كدام از ما شب در رختخواب به خواب نمى‏‌رويم، در حالى‌كه روزها به علّت مشغله و طلب معاش قرار و آرام نداريم، ما از تو تقاضا مى‏‌كنيم كه فاطمه يا شب گريه كند و يا روز. على (عليه السّلام) اين موضوع را با فاطمه (عليها السّلام) در ميان نهاد ولى متوجّه شد كه آن حضرت از گريه ساكت نمى‏‌شود و تسليت گفتن براى او ثمرى ندارد. در اين‌حال فاطمه (عليها السّلام) گفت: اى ابو الحسن! من چندان مكثى در ميان اين مردم نخواهم كرد و به زودى از ميان اين مردم مى‏‌روم، على جان به خداوند سوگند من شب و روز از گريه آرام نخواهم گرفت تا اينكه به پدرم ملحق شوم. حضرت امير فرمود: باشد، هر طور كه ميل دارى انجام بده. على (عليه السّلام) بعد از آن، اطاقى خارج از شهر مدينه براى حضرت فاطمه عليها السّلام ساخت كه آن را بيت الاحزان مى‏‌گفتند. به هنگام صبح فاطمه، حسن و حسين (عليهم السّلام) را برمى‏‌داشت و به بقيع مى‏‌رفت و همچنان تا شب مشغول گريه بود. و چون شب فرا مى‏‌رسيد حضرت امير مى‏‌آمد و فاطمه را به منزل باز مى‏‌گردانيد. حضرت فاطمه پس از فوت پدر بزرگوارش مدت بيست و هفت روز اين برنامه را انجام مى‏‌داد، آن‌گاه مريض شد و تا چهل روز زنده بود و سپس از دنيا رحلت كرد».[1]

علامه مجلسی در جلد چهل و سوم بحار الانوار که مربوط به زندگی چند تن از اهل بیت (علیهم السلام) از جمله فاطمه زهرا (سلام الله علیها) است، پس از بیان مفصل روایات مربوط به زندگانی حضرت فاطمه زهرا (سلام الله علیها) بابی را تحت عنوان «مظلومیت و گریه و حزن حضرت زهرا» باز می‌کنند و در آن‌جا پس از آن‎که روایات مربوط به آن باب را از منابع معتبر شیعی مطرح می‌کنند، برداشت خود از منابع تاریخی در باب شهادت حضرت زهرا (سلام الله علیها)  را بیان می‎کنند، متن منقول از بحار الانوار که در بالا از زبان ایشان بیان کردیم قسمتی از همان برداشت بود.

مطالبی را که ایشان در برداشت خود از کتب تاریخی در باب شهادت حضرت زهرا (سلام الله علیها) نقل کرده‌اند، نه تنها در کتب شیعه بلکه در کتب اهل سنت نیز موجود است؛ لذا می‌توان برای هر بخش از آن مطالب، از کتب اهل سنت نیز مورد تطبیقی پیدا کرد. ما در همین راستا سعی داریم با رعایت اختصار و ایجاز در رابطه با یکی از موضوعات موجود در سخنان علامه مجلسی که ایشان آن‌را با عنوان «بیت الاحزان» مطرح کرده بودند مویداتی از کتب اهل سنت بیاوریم. در رابطه با این مکان مقدس، عده اى از علماى بزرگ و شخصيت‌هاى علمى اهل سنت كه در تاريخ مدينه و يا درباره زيارت بقيع مصنفاتی دارند، مطالبى نوشته‌اند، که هر چند بعضاً از تعابیر مختلفی نظیر بیت الحزن یا قبة الحزن یا مسجد فاطمه استفاده کرده‌اند، اما با مشخصاتی که در کتبشان ذکر کرده‌اند احتمالا همه یک مکان را مدّ نظر داشته‌اند که همان مکانی است که نزد شیعه به بیت الاحزان معروف شده است.

ابوزيد عمر بن شبه النميرى (متوفای 262 هـ) صاحب کتاب تاريخ المدينه، قديمى‌ترين تاريخ موجود درباره مدينه منوره و يكى از شخصيّت‌هاى علمى و از فقها و محدثان مورد وثوق و از مورخان مورد اعتماد، نزد علما و دانشمندان اهل سنت است، او در كتاب خود، آنجا كه آثار و قبور بقيع (در زمان خودش) را معرفى مى‌كند، از وجود مکانی مربوط به فاطمه زهرا (سلام الله علیها) یاد می‌کند که در زمان او تبدیل به ساختمانی شده بود که در آن بر اطفال درگذشته و مرحوم نماز می‌خواندند و می‌گوید اصل آن در سابق به صورت خیمه و سایه‌بانی بوده است.[2] شخص دیگری که از علمای مورد وثوق اهل سنت بر وجود این مکان شهادت داده، امام ابومحمد غزالى (متوفای 505 هـ) است كه از شخصيت‌هاى معروف و از علما و دانشمندان اهل سنت به شمار می‌رود، او در ضمن بيان وظايف زائران مدينه منوره و كسانى كه به زيارت بقيع مشرف مى شوند مى‌گويد: «مستحب است كه زائران، هر روز صبح، پس از زيارت قبر حضرت رسول (صلی الله علیه و آله و سلّم) در بقيع حضور بهم رسانند و قبور پيشوايان دينى و صحابه را كه در آن‌جا مدفون هستند زيارت كنند و مستحب است در مسجد فاطمه (عليها سلام) نيز نماز بخوانند.»[3]

ابن جبير، جهانگرد معروف و دانشمند اسلامى (متوفای 614 هـ) سومين كسى است كه بيت الأحزان را از نزديك زيارت و درباره آن سخن گفته است، او در ماه محرم سال 580 هـجی  وارد مدينه شده و بقيع را زيارت نموده است، مى‌گويد: « ويلي هذه القبة العباسية بيت ينسب لفاطمة بنت الرسول، صلى الله عليه وسلم، ويعرف ببيت الحزن، يقال: إنه الذي أوت اليه والتزمت فيه الحزن على موت أبيها المصطفى، صلى الله عليه وسلم.[4] و در كنار قبّه عباسيه، خانه اى قرار گرفته است كه به فاطمه دختر رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلّم) منتسب مى‌باشد، مى‎گويند اين همان خانه ايست كه فاطمه زهرا به آن‌جا مى‌آمد و در آن‌جا اقامت و حزن و اندوه خود را در مرگ پدر بزرگوارش ابراز مى‌نمود.»

دیگر شخصيت و مورخى كه وجود بيت الأحزان را تأييد و تثبيت نموده است بزرگ مورخان اهل سنت، نورالدين على بن احمد سمهودى مصرى است، شخصيتى كه پس از وى هيچ مورخ و نويسنده‌اى در باره مدينه كتابى ننوشته و هيچ گوينده و خطيبى، از تاريخ مدينه سخن نگفته، مگر اين‌كه به گفته او استناد جسته و از كتاب «وفاءالوفا» استمداد نموده است. او مى‌گويد: «والمشهور ببيت الحزن انما هو الموضع المعروف بمسجد فاطمة فى قبلة مشهد الحسن و العباس.[5] مشهور در بيت الاحزان، همان محلى است كه به مسجد فاطمه معروف و در طرف قبله حرم  حسن و عباس واقع گرديده است.»

سپس اضافه می‌کند: «و اظنه فى موضع بيت على بن ابى طالب الذى كان اتخذه بالبقيع.[6] به عقيده من، اين بيت الأحزان در محل همان بيت و مسكنى است كه على بن ابى طالب آن را در بقيع آماده ساخت».

پی‌نوشت:

[1]. علامه مجلسی، بحار الانوار، تهران: اسلامیه، ج44 ص 177
[2]. عمر بن شبة، تاريخ المدينة، بیروت: دار الکتب العلمیة، ج 1 ص 105
[3]. امام محمد غزالی، احیاء العلوم، بيروت: دار االمعرفة، ج 1 ص 260
[4]. ابن جبير ، رحلة ابن جبير، بيروت: دار ومكتبة الهلال، ج 1 ص 155
[5]. سمهودی، وفاء الوفاء، بیروت: دارالکتب العلمیه، ج 2 ص 101
[6]. همان