لقب امیرالمومنین از مهمترين القاب آن حضرت است و از ميان القابی همچون سيد المسلمين و يعسوب الدين و قائد الغرالمحجلين و امام البررة و قاتل الفجرة و خليفة رسول‌الله و امثال اينها، در درجه بالاتری قرار دارد و به همين جهت رسول ‌الله مردم را امر کردند که به حضرت علی سلام نموده و او را بدين لقب نام برند و تحيت گويند.

دفاع امام از عثمان بدان معنا نیست که حضرت حکومت وی را قانونی می‌دانست و ازاین رو، از او دفاع کرد و مانع قتلش شد، بلکه این کار به دلایلی صورت پذیرفت. از باب نمونه: رفع اتهام، جلوگیری از خلیفه کشی و جلوگیری از فتنه بود.

«ابن کثیر» در «البدایه و النهایه» از «سیف بن عمر» نقل می‌کند هنگامیکه عمر به بیت المقدس رفت، امام علی (ع) را جانشین خود کرد که سیف از جاعلان حدیث و دروغگویان تاریخ است و به هیچ روی به روایت او نمی‌توان اعتنا کرد و همه نویسندگان علم رجال او را تضعیف کرده‌اند.

امام در امت اسلامی از جایگاه کعبه برخوردار است؛ میلاد امیرالمؤمنین به عنوان اوّلین امام در کعبه، معرفی فرزندان آن حضرت به عنوان وارثان کعبه، پاک کردن کعبه از لوث وجود بت‌ها، اعلان برائت در سرزمین وحی به‌وسیله امیرالمؤمنین به عنوان شخصی از خاندان پیغمبر و اوّلین امام، ظهور امام عصر (عج) در این سرزمین و از کنار کعبه، همگی حاکی از پیوند عمیق میان امام و کعبه است و نمی‌تواند اموری تصادفی و بدون ارتباط با یکدیگر باشد. امام نیز مانند کعبه ملجأ و پناهگاه مردم و مدار و محور زندگی توحیدی است.

پیامبر در طول 23 سال تبلیغ دین مبین اسلام دائماً به امر جانشین خود تذکر و سفارش می‌کردند، که اولین آن جریان یوم الانذار و آخرین آن واقعه حجه الوداع بود؛ حال اگر ولایت امیرالمومنین پذیرفته می‌شد، چه می‌شد؟ پاسخ پیامبر اکرم این است: «اگر علی را ولیّ و سرپرست خود قرار دهید، او را هدایت شده و هدایت کننده خواهید یافت و همه شما را به راه راست هدایت خواهد کرد.»

در صدر اسلام حوادث فراوانی رخ داد که به نوبه خود از اهمیت و جایگاه ویژه‌ای برخوردار است، از جمله اتفاقات مهم و تاریخی آن زمان، واقعه غدیر خم است، که پیامبر در راه بازگشت از بیت الله الحرام در منطقه غدیر خم و در حضور حاجیان بی‌شماری که در راه بازگشت از حج بودند، جانشین خود را به دستور خداوند به همگان معرفی کردند.