(مقدمه ) 
محققان و فرق اسلامى مى نويسند كه شايد نخستين كتابى كه در اين باره نوشته شده ، توسط علماء شيعه اماميه باشد.
در (فهرست ) نجاشى از كتاب (فرق الشيعه ) تاليف (محمد بن احمد نعيمى ) از اصحاب امام يازدهم (عليه السلام ) ياد شده است . (نجاشى ) از كتاب ديگرى به همين نام تاءليف (ابوالقاسم بلخى ) يا كرده است .
تاكنون اين دو كتاب بدست نيامده است .
ولى دو كتاب ديگر به همين نام (: فرق الشيعه ) توسط دو نفر ديگر از علماء شيعه اماميه تاءليف شده كه در دست است .
كتاب نخست تاءليف (حسن بن موسى النوبختى ) از علماء قرن سوم شيعه اماميه به نام (فرق الشيعه ) مى باشد.
و كتاب دوم تاليف (سعد بن عبدالله اشعرى ) (معاصر نوبختى ) به نام (المقالات و الفرق ) مى باشد.
كتاب نوبختى با مقدمه و تعليمات سيد محمد صادق بحر العلوم (و قبل از او توسط مستشرقان و محققان انگليسى شناسائى و چاپ شده بود) در (نجف ) چاپ شد (1379 ق اين كتاب توسط يك محقق ايرانى (دكتر مشكور) در سال 1361 ش به فارسى ترجمه شد.
كتاب (المقالات و الفرق ) اشعرى نيز براى نخستين بار توسط (دكتر محمد جواد مشكور) محقق ايرانى چاپ گرديد كتاب ديگرى در اين زمينه به نام (الاديان و الفرق ) توسط فردى به نام (سيد عبدالله بن موسى )؟ تاليف گرديده است .
محمد بن نعمان معروف بن (مفيد) از مشايخ شيعه اماميه كتابى به نام (اوائل المقالات فى المذاهب ) تاليف كرده كه در دست است و مكرر چاپ شده است .
محمد بن عبيد بن على (485 ق كتابى به نام :
(بيان الاديان ) نگاشته است كه در سال 1883 م توسط مستشرق آلمانى (شفر) چاپ و بعدا توسط (عباس اقبال ) تجديد چاپ گرديد. مرتضى بن داعى حسينى رازى از علما شيعه اماميه قرن هفتم هجرى كتابى به نام (تبصره العوام فى معرفه مقالات الامام ) تاليف كرده كه در سال 1313 ش توسط عباس اقبال چاپ شد.
عبدالقادر بغدادى (م 429 ق كتاب (الفرق بين الفرق ) را تاليف كرد كه چاپ مكرر آن در دست است . عبدالكريم شهرستانى (م 548 ق كتاب (الملل و النحل ) را تاليف نمود.
و ابن حزم محمد بن على بن احمد (م 456 ق كتاب (الفصل فى الاهوا و النحل ) را نگاشت (198)
نسخه خطى فرق الشيعه نوبختى ابتدا نزد كتابدار شعبه شرقى موزه بريتانيا بود كه توسط (مارگليوث ) استاد دانشگاه اكسفورد به آن اشاره اى شده بود. مستشرق آلمانى (هلموت ريتر) بر نسخه عكسى اين كتاب دست يافت .
(هملوت ريتر) در بغداد نسخه خطى كامل اين كتاب را در كتابخانه (سيد هبه الدين شهرستانى ) يافت . گفته مى شود اصل اين كتاب در كتابخانه (ميرزا حسين نورى ) فقيه و محدث معروف معاصر شيعه اماميه بوده است . مستشرق مذكور پس از مقابله نسخه ها، كتاب فرق الشيعه نوبختى را در تركيه / استانبول به چاپ رساند (199)
محقق ايرانى دكتر مشكور معتقد است كه قبل از نوبختى ، كسان ديگرى بوده اند كه در اين موضوع كتاب نوشته اند:
1 - ابوعيسى محمد بن هارون وراق م 247 ق متكلم شيعى قرن سوم . وى كتابى به نام (اختلاف الشيعه ) داشته است .
2 - ابوالقاسم نصر بن صباح بلخى ، از علما شيعه نيمه اول قرن چهارم هجرى ، كتابى به نام (فرق الشيعه ) داشته است .
3 - ابو طالب الانبارى (م 356 ق كتاب (فرق الشيعه ) داشته است (200)
دكتر مشكور مى گويد: كتاب المقالات و الفرق تاليف سعد بن عبدالله اشعرى كه تا چند سال پيش اثرى از آن در دست نبود، گمان مى رفت كه از ميان رفته باشد. برخى مى پنداشتند كه فرق الشيعه اشعرى همان فرق الشيعه نوبختى است . اما با پيدا شدن اين نسخه خطى معلوم شد كه كتاب اشعرى كتاب مستقلى است . اين كتاب بايد در نيمه دوم قرن سوم هجرى تاليف شده باشد. در عين حال مشابهاتى بسيار بين كتاب نوبختى و كتاب اشعرى وجود دارد و بديهى است كه يكى از ديگرى گرفته است . دكتر مشكور معتقد است كه كتاب اشعرى بعد از كتاب نوبختى نوشته شده و مؤ لف از آن كتاب استفاده فراوان كرده است (201)