متن مقاله
برخی شبکه‌های ماهواره‌ای وهابیت که خود را اهل سنت جا می‌زنند، در مورد رؤیت هلال ماه، اختلافات فتوایی را لحاظ نکرده و بین اهل سنت جوری عمل می‌کنند که گویی باید همه مسلمانان در این مورد اتفاق داشته و همه ممالک خود را با عربستان منطبق کنند، در حالی‌که با نظر به کتاب‌های اهل سنت، خلاف این تفکر ثابت می‌گردد.
روایت صحیحی در صحیح مسلم و سنن ترمذی آمده است که كریب می‌گوید: ام‌فضل بنت حارث او را به شام نزد معاویه فرستاد، می‌گوید به شام آمدم، كارش را انجام دادم، از من طلب دیدن ماه رمضان شد، در حالی‌كه من در شام بودم، شب جمعه در شام ماه را دیدم، سپس آخر ماه به مدینه آمدم، ابن‌عباس (احوال آن‌جا را ) از من پرسید، سپس از ماه پرسید كه چه وقت آن را دیده‌اید، گفتم ما شب جمعه آن را دیدیم، فرمود: خودت آن را دیدی؟ گفتم: بله! (در سنن ترمذی دیدن ماه توسط خود کریب نیامده)، بقیه مردم آن را دیدند و همه روزه گرفتند و معاویه نیز روزه گرفت. ابن‌عباس گفت: ولی ما آن را شب شنبه دیدیم، لذا روزه را ادامه می‌دهیم، تا سی‌روز را تكمیل كنیم، یا این‌كه ماه را ببینیم (و 29 روزه ماه رمضان را به پایان ببریم). گفتم : آیا به دیدن و روزه گرفتن معاویه اكتفا نمی‌كنی؟ گفت: خیر! رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) ما را این‌گونه دستور داده است.[1]
در این حدیث دو نكته وجود دارد: این‌که اهل مدینه، رؤیت اهل شام را برای خود معتبر نمی‌دانند که ابن‌عباس گفت: ما اهل مدینه باید ماه را ببینیم، در غیر این صورت سی‌روز را تكمیل می‌كنیم؛ دیگر این‌که ابن‌عباس گفت: پیامبر اکرم به ما این‌طور دستور فرموده است، یعنی آن‌چه می‌گویم از طرف خود و از استنباط خودم نیست، بلكه دستور پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) است؛ یعنی در مکان‌هایی با اختلاف افق، رؤیت هلال در یک منطقه برای مناطق دیگر اعتبار ندارد و باید برای خود آن‌ها رؤیت ثابت شود.
ترمذی پس از نقل این حدیث، آن را حسن، صحیح و غریب دانسته و می‌گوید: نزد اهل علم عمل بر همین حدیث است كه برای اهل هر شهر (كشور)، رؤیت خودشان معتبر است.[2]
نووی نیز در شرح حدیث كریب در صحیح مسلم بابی به این عنوان آورده: (باب بیان این‌که در هر شهری رؤیت خودشان معتبر است و این‌كه هرگاه ماه را در شهری دیدند، حكم آن برای شهرهای دیگر كه از آن‌ها دور هستند، ثابت نمی‌شود) سپس در توضیح می‌گوید: ظاهر دلالت حدیث و آن‌چه علمای اهل سنت صحیح دانسته‌اند این است که رؤیت هلال برای عموم مردم عالم معتبر نیست، بلکه مختص افرادی است که نزدیک به آن محل هستند که با رفتن به آن مکان نمازشان شکسته نمی‌شود؛ گفته شده که مکان‌هایی با طلوع یکسان یا یک حکومت و یک کشور رؤیتشان معتبر است وغیر این‌ها رؤیتشان برای مکان دیگر اعتباری ندارد، (بعضی از علما هم گفته‌اند دیدن ماه در یک مکان، برای تمام افراد کره زمین معتبر است). ما هم می‌گوییم ابن‌عباس (به جهت عدم اعتبار دیدن ماه در مکان دیگر) به آوردن خبر دیدن ماه در شام توسط کریب عمل نکرد (نه به این دلیل که گفته کریب شهادت دادن بوده و برای شهادت دادن دو شاهد لازم است، بلکه) ظاهر حدیث این است که رد گفته کریب به این دلیل است که دیدن ماه در مکان دور، حکم دیدن ماه و اثبات اول ماه را به دنبال ندارد (و باید مردم مدینه خود ماه را ببینند.)[3]

پی‌نوشت:

[1]. «عَنْ كُرَيْبٍ، أَنَّ أُمَّ الْفَضْلِ بِنْتَ الْحَارِثِ، بَعَثَتْهُ إِلَى مُعَاوِيَةَ بِالشَّامِ، قَالَ: فَقَدِمْتُ الشَّامَ، فَقَضَيْتُ حَاجَتَهَا، وَاسْتُهِلَّ عَلَيَّ رَمَضَانُ وَأَنَا بِالشَّامِ، فَرَأَيْتُ الْهِلَالَ لَيْلَةَ الْجُمُعَةِ، ثُمَّ قَدِمْتُ الْمَدِينَةَ فِي آخِرِ الشَّهْرِ، فَسَأَلَنِي عَبْدُ اللهِ بْنُ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا، ثُمَّ ذَكَرَ الْهِلَالَ فَقَالَ: مَتَى رَأَيْتُمُ الْهِلَالَ؟ فَقُلْتُ: رَأَيْنَاهُ لَيْلَةَ الْجُمُعَةِ، فَقَالَ: أَنْتَ رَأَيْتَهُ؟ فَقُلْتُ: نَعَمْ، وَرَآهُ النَّاسُ، وَصَامُوا وَصَامَ مُعَاوِيَةُ، فَقَالَ: " لَكِنَّا رَأَيْنَاهُ لَيْلَةَ السَّبْتِ، فَلَا نَزَالُ نَصُومُ حَتَّى نُكْمِلَ ثَلَاثِينَ، أَوْ نَرَاهُ، فَقُلْتُ: أَوَ لَا تَكْتَفِي بِرُؤْيَةِ مُعَاوِيَةَ وَصِيَامِهِ؟ فَقَالَ: لَا، هَكَذَا أَمَرَنَا رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ» صحیح مسلم، مسلم نیشابوری، ج2، ص765. جهت مشاهده تصویر کتاب کلیک کنید.
سنن ترمذی، ترمذی، ج3، ص67.
[2]. «حَدِيثُ ابْنِ عَبَّاسٍ حَدِيثٌ حَسَنٌ صَحِيحٌ غَرِيبٌ، وَالعَمَلُ عَلَى هَذَا الحَدِيثِ عِنْدَ أَهْلِ العِلْمِ أَنَّ لِكُلِّ أَهْلِ بَلَدٍ رُؤْيَتَهُمْ.» سنن ترمذی، ترمذی، ج3، ص67. جهت مشاهده تصویر کتاب کلیک کنید.
[3]. «(بَابُ بَيَانِ أَنَّ لِكُلِّ بَلَدٍ رُؤْيَتَهُمْ)
(وَأَنَّهُمْ إِذَا رَأَوُا الْهِلَالَ بِبَلَدٍ لَا يَثْبُتُ حُكْمُهُ لِمَا بَعُدَ عَنْهُمْ) فِيهِ حَدِيثُ كُرَيْبٍ عَنِ بن عَبَّاسٍ وَهُوَ ظَاهِرُ الدَّلَالَةِ لِلتَّرْجَمَةِ وَالصَّحِيحُ عِنْدَ أَصْحَابِنَا أَنَّ الرُّؤْيَةَ لَا تَعُمُّ النَّاسَ بَلْ تَخْتَصُّ بِمَنْ قَرُبَ عَلَى مَسَافَةٍ لَا تُقْصَرُ فِيهَا الصَّلَاةُ وَقِيلَ إِنِ اتَّفَقَ الْمَطْلَعُ لَزِمَهُمْ وَقِيلَ إِنِ اتَّفَقَ الْإِقْلِيمُ وَإِلَّا فَلَا وَقَالَ بَعْضُ أَصْحَابِنَا تَعُمُّ الرُّؤْيَةُ فِي مَوْضِعٍ جَمِيعَ أَهْلِ الْأَرْضِ فَعَلَى هَذَا نَقُولُ إِنَّمَا لَمْ يعمل بن عَبَّاسٍ بِخَبَرِ كُرَيْبٍ لِأَنَّهُ شَهَادَةٌ فَلَا تَثْبُتُ بِوَاحِدٍ لَكِنَّ ظَاهِرَ حَدِيثِهِ أَنَّهُ لَمْ يَرُدَّهُ لِهَذَا وَإِنَّمَا رَدَّهُ لِأَنَّ الرُّؤْيَةَ لَمْ يَثْبُتْ حُكْمُهَا فِي حَقِّ الْبَعِيدِ.» شرح صحیح مسلم، نووی، ج7، ص197. جهت مشاهده تصویر کتاب کلیک کنید.