در بين صوفيه رفتارهاي نا آشنائي به چشم مي خورد كه مريدان آنها و يا خود آنها در صدد توجيه و تاويل آن بر آمده اند و نه تنها آن عمل را از شائبه زشتي زدوده اند بلكه آن را فضيلتي نيز براي كننده اش عنوان كرده اند در اين ميان سري سقطي هم دست خالي و بي نصيب نمانده است.

عطار مي گويد: ((هر كه او را سلام كردي روي ترش نمودي و سه گره در پيشاني و ابرو آوردي و سر اين معني كسي از او پرسيد, گفت پيغمبر فرموده است كه ((هر كه سلام كند صد رحمت فرود آيد نود آن كسي را برد كه ابروگشاده تر و رو تازه تر باشد من روي ترش مي كنم و گره در ابرو مي اندازم تا آن نود رحمت برادر مرا بود.))1

براي نقد اين داستان آنگونه كه عطار نيشابوري مطرح كرده است بايد گفت:

·        يا صوفيه يك جريان غير اسلامي است كه حق هم همين است در اين صورت جاي هيچگونه بحث و نقدي باقي نمي ماند.

·        و يا اينكه صوفيه يك جريان اسلامي است كه صد البته آنها حركت خود را يك جريان برخاسته از حقائق ناب شيعي مي دانند- در اين صورت بايد براي نقد اين گونه خلقيات به منابع اصيل اسلامي رجوع كنيم و نوع رفتار سري سقطي ها را با آن بسنجيم. لذا براي اينك صحت يا سقم نوع چنين رفتارهائي معلوم گردد به منابع زير رجوع مي نمائيم:

((رد آداب سري سقطي))

الف: قرآن

قال الله تعالي: فبمارحمه من الله لنت لهم و لو كنت فظاً غليظ القلب لانفضوامن حو لك2 قران براي تعريف از شخصيت عظيم پيامبر اسلام صلي الله عليه و آله, نرم خوئي او را نسبت به مسلمين مثال مي زند, و اين نرم خو بودن را به (رحمت الهي) مستند مي نمايد. مفهوم اين كلام الهي كه فرمود فبمارحمه من الله اين است كه: اگر كسي نرم خو در برخورد با نوع خود نباشد از رحمت الهي دور است. يعني در يك تقسيم عقلي چنين بايد گفت: از دو حالت خارج نيست يا آن كسي كه مورد رحمت الهي است فضيلت دارد و يا آن كه از رحمت الهي بي بهره است. كه البته قرآن فضيلت را براي افرادي ثابت مي داند كه از رحمت الهي بهره منداند و با نوع خود نرم خوي اند.

3-قال الله تعالي: و اذا حيتيم بتحيه فحيوا باحسن منها او ردوها....3

از ديدگاه قرآن اگر شخصي مورد تحيت كه سلام كردن از بهترين تحيات است واقع شد در ابتد بايد شايسته تر و نيكوتر از آنچه كه به او تحيت گفته اند برخورد كند (فحيوا باحسن منها), و در مرتبه دوم اگر موفق به چنين عملي نشد بايد حداقل همانند آن تحيت را به صاحبش برگرداند و استفاده ظريف قرآن از كلمه ردّوها بيانگر اين است كه: تحيات همانند امانات الهي اند و بايد به صاحبش (ردّ ) شود. لذا قران نمي فرمايد: اوقولوالهم تحيه- بلكه امر مي كند به رد همان تحيت (ردّوها)

برخورد سري سقطي با مخاطبان و برادران ديني اش در نحوه رد سلام

از ميزان قرآن خارج است و در مقياس كلام الهي نمي گنجد و براي توجيه آن بايد محمل ديگري يافت.

ب: احاديث

قال النبي صلي الله عليه و آله: الاسلام حسن الخلق4(اسلام يعني اخلاق نيكو)

ايضاً: الخلق الحسن نصف الدين5خلق نيكو نصف دين است.

قال علي عليه السلام: الخلق المحمود من شعار العقل و الخلق المذموم من شعار الجهل6اخلاق نيكو نشانه عقل است و اخلاق بد بيانگر جهل است.

قال النبي صلي الله عليه  آله: لو يعلم العبد ما في حسن الخلق لعلم انه محتاج ان يكون له خلق حسن 7اگر انسان بداند كه در اخلاق نيكو چه چيزي نهفته است مي فهمد كه به اخلاق نيكو محتاج است.

ايضا قال: ان العبد ليلبغ بحسن خلق عظيم درجات الاخره و شرف المنازل و انه نصف العباده 8انسان با اخلاق نيكو به درجات عالي مي رسد و اخلاق نيكو نصف عبادت است.

ايضاً قال: اشبهكم بي احسنكم خلقا9شبيه ترين شما به من خوش اخلاق ترين شماست.

ايضا قال سوء الخلق ذنبا لايغفر10بد اخلاقي گناهي نابخشودني است.

در كلام نبوي اسلام را همان اخلاق نيكو كه از بارزترين آنها برخورد نيكو با مردم است مي خواند و ادراك درجات آخرت را به حسن وابسته اعلام مي نمايد, و شبيه ترين مردم به خود را نيكو خلق ترين آنها مي داند و اميرالمومنين علي عليه السلام, حسن خلق را از ثمرات عقل عنوان مي نمايد آنگونه كه بدخوئي كه ترش روئي از مصاديق آن است را از ثمرات جهل خوانده است. بالاتر اينكه پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله: بدخلقي را گناهي نابخشودني دانسته است.

پس آنچه كه عطار در تذكره الاوليا به عنوان فضيلتي از فضائل سري سقطي شمرده است نه به معيار قرآن سنجيده مي شود و نه با معيار احاديث كه مفسر كلام خداست ارزشي را داراست.

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

منابع:

 1-تذكره الالياء, ج 1 ص 277

 2-آل عمران 159 ترجمه آيه: از رحمت خداست كه تو اي پيامبر با مردم نرم خوئي و اگر به درشتي رفتار مي كردي مردم از اطراف تو پراكنده مي شوند.

 3- نساء 86- ترجمه ايه: زماني كه تحيتي داده شديد آن را به نيكوترين وجه جواب دهيد و يا اينكه به همان نحو جواب دهيد.

 4-آل عمران 159 ترجمه آيه: از رحمت خداست كه تو اي پيامبر با مردم نرم خوئي و اگر به درشتي رفتار مي كردي مردم از اطراف تو پراكنده مي شوند.

 5- ميزان الحكمه ج3 ص 137

 6- همان ص 138

 7-همان ص 138

 8-همان ص 138

 9-همان ص 139

 10-همان ص 142