پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ چندی پیش کتاب امامة و النص نوشته فیصل نور از چاپ خارج شد؛ این کتاب سعی در اثبات تناقض گویی بین کلام علمای شیعه با سنت نبوی و کلام وحی، قرآن مجید را دارد، غافل از آن که با قرار دادن دو مطلب در کنار هم و برداشت دوگانگی از آن، تناقض ثابت نمی‌شود. به خصوص که وقتی این دو کلام متعلق به ائمه و علمای شیعه و قرآن و سنت نبوی باشد که همه نور واحد هستند، اول چیزی که در تناقض‌های ادعا شده نزد صاحبان اندیشه آشکار می‌شود توهم و پندار غلط بیننده تناقض است.
در طول تاریخ نیز وجود این تاریکی اندیشه سبب شد تا حقانیت امیرالمومنین (علیه السلام) برای گروهی در هاله‌ای از ابهام و تردید فرو رود و در تناقضی آشکار پی به حقانیت یکی به صورت مطلق و محض نبرند و حق را دوگانه بپندارند و برای حق دوگانی قایل شوند همانطور که تاکنون چنین هستند.
در این نوشتار سعی شده است از عصمت ملائکه دفاع شود، به همین دلیل در ابتدای این تحقیق، تعاریف واژه عصمت مورد بررسی قرار گرفته و پس از آوردن نظرات علما در مورد عصمت و ملائکه و کاربرد آن در قرآن، چیستی عصمت ملائكه مورد بررسی قرار گرفته است و ازخود کلام و استدلال‌های علمای متکلم و فقیه و فیلسوف و عارف شیعه دلایلی برای عصمت ملائکه آورده شده است.[۱]
در مقاله قبلی افسانه هاروت و ماروت بیان شد، و از عیاشی نقل شد که اکثر علمای خاصه و عامه این قصه را انکار کرده‌اند به سبب آنکه آنچه در این قصه، مذکور است منافات دارد با عصمت ملائکه که به آیات و اخبار متواتره ثابت شده است، بلکه ایشان دو ملک بودند که خدا ایشان را برای امتحان مردم به زمین فرستاده بود که به مردم تعلیم سحر بکنند برای آنکه فرق کنند میان سحر و معجزه و برای آنکه سحر را بشناساند که از آن احتراز نمایند و به ایشان می‌گفتند: این تعلیم کردن ما امتحانی است برای شما، مبادا این را وسیله دنیای خود کنید و سحر بکنید و کافر شوید، و از ایشان گناهی صادر نشد و مدتی در زمین بودند بعد از آن به آسمان رفتند.[2]
دلايل نادرستى افسانه هاروت و ماروت
- عصمت ملائكه از زبان امام حسن عسكرى(عليه السلام)
امام حسن عسكرى(عليه السلام) پس از شنيدن داستان هاروت و ماروت، فرمودند: «به خدا پناه مى برم از اين سخنان! زيرا ملائكه معصوم هستند و از كفر و كارهاى پليد به لطف خداوند در امان‌اند».[3] امام (عليه السلام) پس از اين كه با استناد به آيات قرآن ثابت مى‌كنند كه اين دو، خليفه و پادشاه نبوده‌اند، مى‌فرمايد: اگر اين‌ها خليفه و جانشين خدا بر روى زمين بودند، در واقع همچون انبيا و ائمه بودند. پس آيا از ائمه و انبيا (عليهم السلام) قتل نفس و زنا سرمى‌زند؟
آن گاه مى‎فرمايد: طبق آيات قرآن، پيغمبران و امامان (عليهم السلام) از جنس بشر بوده‌اند و خداوند در سوره يوسف مى‌فرمايد: «وَما أَرْسَلْنا مِنْ قَبْلِكَ إِلاّ رِجالاً نُوحِي إِلَيْهِمْ مِنْ أَهْلِ الْقُرى؛[يوسف/۱۰۲] ما قبل از تو (اى پيامبر) هيچ رسولى سوى مردم نفرستاديم مگر مردانى بودند از اهالى شهرها كه به آنان وحى مى كرديم.» پس خداوند، خود فرموده‌اند كه ملائكه را به عنوان امام و حاكم و خليفه به زمين نفرستاده است و آن ها فقط به سوى انبيا فرستاده مى‌شدند.
سپس امام حسن عسكرى(عليه السلام) براى اثبات عصمت ملائكه استناد مى‌فرمايد به:«لا يَعْصُونَ اللهَ ما أَمَرَهُمْ وَيَفْعَلُونَ ما يُؤْمَرُونَ.[تحريم/۶]خداوند را در دستوراتش نافرمانى نمى‌كنند و هرآن چه را دستور دارند انجام مى‌دهند.»
همچنين امام حسن عسكرى (عليه السلام) براى عصمت ملائكه به نيز استدلال مى‌فرمايد: «وَلَهُ مَنْ فِي السَّماواتِ وَالأَْرْضِ وَمَنْ عِنْدَهُ لا يَسْتَكْبِرُونَ عَنْ عِبادَتِهِ وَلا يَسْتَحْسِرُونَ * يُسَبِّحُونَ اللَّيْلَ وَالنَّهارَ لا يَفْتُرُونَ؛ [انبياء/19،20] و براى اوست آن كسانى كه در آسمان‌ها و زمين هستند و ايشان كه نزد اويند (يعنى ملائكه) از عبادت او سر باز نمى‌زنند و خسته نمى شوند؛ شبانه روز در تسبيح اويند و بازنمى ايستند». دلايل ديگر امام عسكرى (عليه السلام) براى عصمت ملائكه و رد اين داستان است كه مى فرمايد:«بَلْ عِبادٌ مُكْرَمُونَ * لا يَسْبِقُونَهُ بِالْقَوْلِ وَهُمْ بِأَمْرِهِ يَعْمَلُونَ * يَعْلَمُ ما بَيْنَ أَيْدِيهِمْ وَما خَلْفَهُمْ وَلا يَشْفَعُونَ إِلاّ لِمَنِ ارْتَضى وَهُمْ مِنْ خَشْيَتِهِ مُشْفِقُونَ[انبياء/۲۶تا ۲۸] بلكه بندگان گرامى خدا هستند كه در گفتار از خداوند سبقت نمى گيرند و به دستور او كار مى كنند، علم خداوند به آن ها احاطه دارد و جز براى كسانى كه مورد رضايت خداوند هستند، شفاعت نمى‌كنند و از خوف و خشيت الهى در ترس و نگرانى هستند».
محدث بحرانی روایت را از تفسیر منسوب به امام عسکری (علیه السلام) چنین نقل می‌کند که: امام (علیه السلام) در پاسخ به سؤالی درباره درستی یا نادرستی آنچه مردم در مورد هاروت و ماروت می‌گویند، فرمود: «معاذ الله من ذلک، إنّ الملائکة معصومون محفوظون من الکفر و القبائح بألطاف الله تعالی، فقد قال الله تعالی فیهم: عَلَيْهَا مَلائِكَةٌ غِلَاظٌ شِدَادٌ لايَعْصُونَ اللَّهَ مَا اَمَرَهُمْ وَ يَفْعَلُونَ مَا يُؤْمَرُونَ [تحریم/6]خداوند را در دستوراتش نافرمانى نمى‌كنند و هرآن چه را دستور دارند انجام مى‌دهند.»
امام (علیه السلام) در ادامه پاسخ خویش، به آیات دیگری از قرآن استناد فرموده که بیانگر عصمت ملائکه و انقیاد کامل آنان در برابر خداوند است، از جمله: «لَا يَسْتَكْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِهِ وَلَا يَسْتَحْسِرُونَ يُسَبِّحُونَ اللَّيْلَ وَالنَّهَارَ لَا يَفْتُرُونَ (انبیاء/19-20] هرکسی که در آسمان‌ها و زمین است از آن خداوند است و کسانی که نزد او هستند {فرشتگان} از پرستش او سرباز نمی‌زنند و خسته نمی‌شوند، شب و روز نیایش می کنند و سستی نمی‌ورزند.»
«بَلْ عِبَادٌ مُكْرَمُونَ لَايَسْبِقُونَهُ و بِالْقَوْلِ وَ هُم‌ بِأَمْرِهِ يَعْمَلُونَ يَعْلَمُ مَا بَيْنَ أَيْدِيهِمْ وَ مَا خَلْفَهُمْ وَ لَا شْفَعُونَ إِلَّا لِمَنِ ارْتَضَي‌' وَ هُم‌ مِنْ خَشْيَتِهِ مُشْفِقُونَ.[النبأ/27،28،26] در سخن بر او پيشی نمی‌گيرند و به فرمان او کار می‌کنند او اعمال امروز و آینده و اعمال گذشته آنها را می‌داند؛ و آنها جز برای کسی که خدا راضی (به شفاعت برای او) است شفاعت نمی‌کنند؛ و از ترس او بیمناکند.»
بلکه آنان [فرشتگان] بندگانی گرامی اند، در سخن بر او پیشدستی نکنند و به فرمان او کار کنند، او پیش روی آنان و پشت سرشان را می‌داند و آنان شفاعت نمی‌کنند مگر برای کسی که خداوند از او خشنود باشد و ایشان از خوف و خشیت او بیمناکند.
امام (علیه السلام) بی آن که اشاره‌ای به سند و ناقل این سخن داشته باشد، محتوای آن را مورد توجه قرار داده، و به جهت ناسازگاری آن با یکی از مسلمات قرآنی؛ یعنی عصمت فرشتگان، آن را بی پایه می‌داند.[4]
- ردّ اين داستان توسط امام رضا(عليه السلام)
حضرت امام رضا(عليه السلام) در پاسخ به سؤال مأمون، درباره زهره فرمودند: خداوند دشمنان خود را به صورت انوارى درخشان كه تا پايان جهان، باقى و برقرار باشند، مسخ نخواهد كرد و مسخ شدگان بيش از سه روز، زنده نمى‌مانند و توليد مثل نيز نمى‌كنند، و امروزه در روى زمين هيچ جانور مسخ شده‌اى وجود ندارد، و حيواناتى مثل ميمون، خوك و خرس و امثال آن‌ها كه به عنوان مسخ شده شهرت پيدا كرده‌اند، خودشان مسخ شده نيستند، بلكه شبيه آن چيزهايى هستند كه خداوند كسانى را كه به خاطر انكار توحيد و تكذيب پيامبران، لعن و نفرين و غضب فرموده، به آن اَشكال مسخ نموده است.[5]
- نادرستى اين داستان (افسانه‌های ساختگی درباره هاروت و ماروت) از ديدگاه مفسران قرآن
بسيارى از مفسران عظيم الشأن شيعه و برادران اهل سنت ذيل آيه ۱۰۲ سوره مباركه بقره در ردّ اين افسانه سخن گفته‌اند. علامه طباطبايى (رحمه الله) در تفسير الميزان، اين داستان را مجعول و خرافى مى‌داند كه در آن به فرشتگان خدا كه قرآن به پاكى و طهارت آن‌ها تصريح كرده، نسبت معصيت داده شده است؛ آن هم شرك و معصيت‌هاى بسيار شنيع و ونيع.[6] امام قرطبى برادارن اهل سنت نيز در تفسيرش اين داستان را ضعيف دانسته و آن را نقض قانون ملائكه كه امين خدا در وحى و سفيران خدا به پيامبرانش مى باشند، معرفى كرده و نقل چنين داستانى را از ابن عمر و ديگران بعيد دانسته است.[7] همچنين وى سخن فرشتگان را به خدا كه «ما را سزاوار نيست» به معناى قادر نبودن خدا به آزمايش فرشتگان برداشت كرده و از نسبت دادن سخن كفر به فرشتگان پاك الهى، به خداوند پناه برده است.[8] فخر رازى سنّی مذهب، در تفسير الكبير در ردّ اين داستان به اين نكته اشاره داشته كه سخن مفسّران در رابطه با انتخاب بين عذاب دنيوى و اخروى توسط هاروت و ماروت صحيح نيست، زيرا خداوند متعال، مشركى را كه در طول عمرش به خداوند شرك ورزيده، مخيّر كرده كه از ميان توبه و عذاب يكى را انتخاب كند، پس چگونه ممكن است به هاروت و ماروت بگويد كه بين عذاب دنيوى و اخروى يكى را اختيار كنند و اين (نعوذ بالله) بخل خداوند را مى‌رساند.[9]
علامه طباطبايى (قدس سره) نيز حديثى را كه مورد اتفاق ميان شيعه و سنى است، نقل مى‌كند و آن حديث اين است كه هرچه با كتاب خداوند (قرآن) مطابقت كرد، بگيريد و آن چه با آن مخالفت كرد، رهايش كنيد. و اين ميزانى كلى براى سنجش روايات پيامبر و اولياى اوست.[10] حال اگر بر اساس اين حديث پيامبر اسلام (صلى الله عليه وآله) بخواهيم در مورد داستان هاروت و ماروت قضاوت كنيم، مى‌بينيم با عصمت ملائكه كه در قرآن آمده، مخالف است، پس آن را رها مى‌كنيم.
- آفرينش زهره هنگام آفرينش آسمان‌ها
امام قرطبی برادران اهل سنت در تفسير آيه ۴۰ سوره يس آمده است: هنگامى كه آسمان خلق شد، در آن آسمان، هفت چرخان زحل، مشترى، بهرام، عطارد، زهره، خورشيد و ماه نيز خلق شد. و اين معناى آيه‌اى است كه مى‌فرمايد: «وَكُلٌّ فِي فَلَك يَسْبَحُونَ؛[یس/40] و همه آن ها در يك مدار مى گردند».[11]
- پاك بودن زهره از لحاظ خلقت
علامه طباطبايى (قدس سره) در تفسير الميزان مى‌گويد: «خنده دار است كه ستاره زهره را زن بدكاره مسخ شده بدانيم، در حالى كه مى دانيم او از لحاظ آفرينش، پاك است و خدا نيز به آن قسم ياد كرده و فرموده است: «الْجَوارِ الْكُنَّسِ.[تکویر/16] قسم به اجرام آسمانی حركت كننده اى كه پوشيده مى شوند». و گفته اند كه منظور از اين‌ها، مريخ، مشترى، زهره، زحل و عطارد مى باشد.[12] بر اساس آن‌چه گفته شد، نتيجه آن است كه حديث نسبت داده شده به پيامبراكرم (صلى الله عليه و آله) درباره لعن و نفرين زهره، صحيح نيست.[13]

پی‌نوشت:
[۱]. برای مطالعه بیشتر به مقالات مقصر در جنگ جمل کیست،علی یا عایشه؟ و اگر در زمان جنگ صفین یا جمل بودید،کدام طرف را انتخاب می کردید؟ و تکثرگرایی و پلورالیسم در اندیشه قائلین به تصویب و تکثر گرایی با جمع بین خلفای سه گانه و رابطه تکثرگرایی و عدم عقلانیت پذیری اهل سنت مراجعه فرمائید و برای دیدن فهرست مقاله  کلیک کنید تا به آدرس شیعه به عصمت ملایکه معتقد است بروید.
[2]. تهمت به هاروت و ماروت دو ملک از ملائکه خداوند برای دیدن مقاله کلیک کنید.
[3]. شيخ صدوق، عيون اخبار الرضا(عليه السلام)، ج ۱، ص ۵۵۲.
[4] . همان.
[5]. با اندکی تصرف و تخلیص از پژوهشهای قرآنی- علی اکبر رستمی و ابى حيان اندلسى در تفسير البحر المحيط با استناد به آيه ۶ سوره تحريم و آيات ۱۹ و ۲۰ سوره انبياء، اين داستان را رد كرده است.( ابو حيان اندلسى، تفسير البحر المحيط، ج ۱، ص ۴۹۸.)
[6]. سيد محمدحسين طباطبايى، ترجمه تفسير الميزان، ج ۱، ص ۲۴
[7]. انصارى قرطبى، الجامع لأحكام القرآن، ج ۲، ص ۵۲.
[8]. همان
[9]. فخر رازى، التفسير الكبير، ج ۳، ص ۲۲۰.
[10]. سيد محمدحسين طباطبايى، ترجمه تفسير الميزان، ج ۱، ص ۳۲۵.
[11]. انصارى قرطبى، الجامع لأحكام القرآن، ج ۲، ص ۵۲.
[12]. سيد محمدحسين طباطبايى، ترجمه تفسير الميزان، ج ۱، ص ۳۲۴.
[13]. ابوحيان اندلسى، تفسير البحر المحيط، ج ۱، ص ۴۹۸.

تهیه و تنظیم: *حجه الاسلام محمد صادق محسن زاده*