پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ افلاطون می‌گوید: «انسان نیازمند راهنمای مناسب و فطرت نیکوست، که با وجود آن در میان همه موجودات به فرهیخته‌ترین و ملکوتی‌ترین موجود تبدیل می‌شود. اگر به قدر کافی آموزش نبیند یا آموزش نادرست ببیند به وحشی‌ترین موجودات زمینی بدل خواهد شد". برآورد می‌شود که بیشتر از یک سوم برنامه‌های آموزشی مدارس دولتی در عربستان سعودی به تعالیم وهابی اختصاص دارد. بخشی از متون درسی مدارس سعودی پس از 11 سپتامبر در رسانه‌های آمریکا نقل شد که جنجال‌های زیادی را برانگیخت. مثلاً یک کتاب درسی به دانش آموزان کلاس 9 این را القا می‌کند که روز داوری فرا نمی‌رسد مگر آن که مسلمانان با یهودیان جنگیده و آنها را بکشند. در حالی که در متن دیگر آمده: بر مسلمانان واجب است تا کافران را دشمنان خود بشمارند.
حکومت سعودی که به دنبال این افشاگری‌ها آشفته و سردرگم بود، مدعی شد که بررسی و بازنگری برنامه‌های آموزشی مدارس کشور را در دستور کار قرار داده است و وعده داد که تمامی چنین متونی از کتاب‌های درسی حذف خواهند شد. با این وجود، سال گذشته فریدام هوز ( Freedom House) گزارش جامعی درباره برنامه‌های آموزشی جدید عربستان منتشر کرد و در خاتمه چنین نتیجه‌گیری کرد که: «اشاعه و تبلیغ ایدئولوژی نفرت و دشمنی نسبت به مذاهب و آئین‌های دیگر شامل مسیحیان، یهودیان، شیعیان، هندوها، صوفی‌ها و مسلمانان سنی که از آموزه‌ها و تعالیم وهابیت پیروی نمی‌کنند و بی‌ایمان و کافر تلقی می‌شوند، همچنان ادامه دارد.»
بعضی از تحلیلگران ارتباط میان تعالیم وهابیت و اقدامات وهابیون را رد می‌کنند، زیرا معتقدند صرف اعتقاد به آئین و مرامی به شدت محافظه کار و مخالف با تکثرگرایی لزوماً از کسی، یک انسان بی‌رحم نمی‌سازد. اما این دیدگاه و استدلال کاملاً بی‌پایه و مغالطه آمیز است زیرا اگر تنها یک درصد از 5 میلیون دانش آموز سعودی تحت تأثیر تعالیم وهابی، به خشونت متوسل شوند، در این صورت 50 هزار نیروی جنگجو پدید می‌آید. تعجبی ندارد که خود بن لادن هم در پیام صوتی آوریل 2006 دخالت خارجی‌ها در برنامه‌های آموزشی مدارس سعودی را محکوم کرد. علاوه بر این، روحانیون وهابی در عربستان سعودی که از به اصطلاح جهاد علیه دشمنان اسلام درخارج از کشور دفاع می‌کنند، از این تعالیم پشتیبانی می‌کنند. مخصوصاً تحریک به خشونت بر ضد شیعیان رایج و متداول است تا جایی که در دسامبر سال 2006، یک روحانی عالی رتبه نزدیک به خانواده سعودی به نام عبدالرحمن البراک، شیعیان را به عنوان فرقه ضاله، حتی خطرناک‌تر از یهودیان و مسیحیان محکوم کرد. در نوامبر سال 2004، بیست و شش روحانی وهابی که بیشتر آنها اساتید مطالعات اسلامی در دانشگاه‌های مختلف کشور بودند و از حمایت مالی حکومت سعودی برخوردارند، فتوای جنگ بر ضد نیروهای آمریکایی در عراق را صادر کردند.
دو مقام سعودی در مصاحبه‌ای با رسانه‌های غربی این فتوا را محکوم کردند اما در مورد باز پس گیری فتوا مطلبی در رسانه‌های محلی به عربی منتشر نشد. چند ماه بعد، یک گروه مخالف با دولت سعودی نوار ویدئویی را منتشر کرد. صالح بن محمد اللحیدان ریاست شورای عالی قضایی عربستان سعودی در نوار ویدئویی به جوانان سعودی حاضر در مسجدی دولتی توصیه می‌کند که چطور به داخل خاک عراق رخنه کنند و با نیروهای ایالات متحده بجنگند، همچنین به آنها اطمینان می‌دهد که نیروهای امنیتی سعودی پس از بازگشت به کشور، آنها را مجازات نخواهد کرد. هرچند لحیدان آشکارا اظهارات خود را پس گرفت اما نوارهای ویدئویی روحانیون برجسته سعودی که مردم را به برپاکردن جنگ و شورش مقدس در عراق و نقاط دیگر تشویق می‌کنند، همچنان دست به دست می‌چرخد.
صدور کینه و خصومت به اقصی نقاط جهان
با وجود این که شهروندان سعودی همچنان به عنوان پیشتازان افراط گرایی مذهبی در سراسر جهان هستند، اما سازوکار اشاعه و رشد ایدئولوژی وهابیت در خارج از عربستان قرار دارد. سعودی‌ها در طول 2 دهه گذشته حداقل 87 میلیارد دلار برای اشاعه و تبلیغ وهابیت در خارج از کشور هزینه کرده‌اند. و عقیده بر این است که با افزایش سرسام آور قیمت نفت در 2 سال گذشته، میزان سرمایه گذاری سعودی‌ها در این زمینه باز هم افزایش یافته است. قسمت عمده‌ای از این سرمایه‌ها صرف ساخت و تأمین هزینه‌های اجرایی مساجد، مدارس و سایر مؤسسه‌های مذهبی می‌شود که وهابیت را تبلیغ و ترویج می‌کنند. همچنین حکومت سعودی از تربیت امامان جماعت وهابی، نفوذ و تسلط بر رسانه‌های گروهی، انتشار نشریات، توزیع کتاب‌های درسی و مجلات وهابی و اعطای هدایا و جوایز به دانشگاه‌های تحت نفوذ این فرقه حمایت می‌کند.
میزان سرمایه گذاری سعودی‌ها در ترویج وهابیت یک رقم افسانه‌ای است. حزب کمونیست اتحاد جماهیر شوروی و کومینترن آن، در مقایسه با سعودی‌ها تنها حدود 7 میلیارد دلار برای تبلیغ ایدئولوژی کمونیسم در سراسر جهان در خلال سال‌های 1921 و 1991 هزینه کردند.
فقدان سلسله مراتب رسمی در سازمان روحانیت تسنن موجب می‌شود مؤسسات مذهبی أهل‌سنت در مواجهه با فعالیت‌های مبلغان وهابی که حالتی سازمان یافته و به شدت تشکیلاتی دارد، تضعیف شوند. بیشتر مسلمانان تسنن برای بهره‌مندی از ارشاد و راهنمایی مذهبی به امامان محلی خود تکیه دارند. این امامان و رهبران محلی اغلب کشورها به دلیل فقر حاکم ایستادگی در برابر نغمه ناموزون وهابیت را که با کمک‌های سعودی همراه است، دشوار می‌یابند. به عبارتی امامان معتدل تسنن منابع مالی قابل مقایسه‌ای در اختیار ندارند تا از آنها در مبارزه با گسترش وهابیت استفاده کنند. امروز یکی از قلمروهای مهم اشاعه وهابیت در جنوب و جنوب شرقی آسیا واقع است جایی که به لحاظ جمعیت اکثریت مسلمانان جهان در آنجا زندگی می‌کنند. وهابی‌ها در پاکستان، اندونزی، فیلیپین، مالزی و جنوب تایلند امامان روستاها و نواحی اطراف را انتخاب و یا با افراد دلخواهشان جایگزین کرده‌اند و موج تازه‌ای از نو وهابیون که پس از اقامت در عربستان سعودی در پوشش کارگر خارجی به کشور خود باز می‌گردند، به وجود آمده است. فرزندان این نووهابیون فقیر غالباً برای تحصیل به عربستان سعودی می‌روند و بسیاری از آنها پس از بازگشت به کشور به عنوان قربانی و سپر بلا در جبهه‌های تروریستی و یا عملیات‌های انتحاری وهابیت مورد استفاده قرار می‌گیرند. حتی امروزه در هند وهابی‌ها تلاش‌هایی را آغاز کرده‌اند تا نه تنها بخشی از اقلیت بزرگ مسلمانان آن کشور بلکه حتی طبقه نجس‌ها (هاریجان ها) را هم جذب کنند.
با وجود این، در جمهوری‌های آسیای مرکزی، پس از دهه‌ها حکومت کمونیستی که موقعیت سازمان‌های سنتی اسلامی را تضعیف کرده بود، وهابیت هنوز نتوانسته در این کشورها پیشرفت چندانی پیدا کند. در این میان برخی از جمهوری‌های آسیای مرکزی بخصوص ازبک‌ها ناگزیر شده‌اند با قوای قهر، گروه‌های ستیزه جوی سلفی را سرکوب کنند. در این کشورها همچنین تلاش می‌شود که نظام‌های آموزشی مبتنی بر آیین حنفی که اسلام مدارا و صلح جو را تبلیغ می‌کنند، رواج یابد.
درسوی دیگر وهابی‌ها خطه آفریقا ـ و به خصوص سودان و نیجریه ـ را به منطقه مهم و کلیدی گسترش وهابیت مبدل کرده‌اند. در قاره سیاه حضور چند دولت شکست خورده و وجود شکاف قبیله‌ای بستری مناسب برای بهره برداری و سوء استفاده این جریان شده است. عامل اصلی گسترش وهابیت در همه این مناطق مشابه است و آن ثروت قابل توجه و چشمگیر عربستان سعودی است که امکان ترویج جهانی وهابیت را فراهم می‌کند نه گرایش واقعی به تعالیم و آموزه های آن. مسلمانان میانه رو در سراسر نقاط جهان ارزیابی بشیر گوتار روزنامه نگار سومالیایی را بازگو می‌کنند که می‌نویسد:
«فرهنگ اسلامی ملهم از اسلام مدارا و رواداری در کشورش اینک از سوی تفسیر تازه‌ای از اسلام «که خود را به مردم ما تحمیل کرده است» یعنی وهابیت پس زده شده است به هر سو که نگاه کنیم نسخه‌ای بیگانه و تحریف شده از اسلام را می‌بینیم.» [1]

پی‌نوشت:

[1]. وهابیت معمای یک ایدئولوژی بسته، نویسنده کورتین وینزر، تهران، نشر مشعر،