در رابطه با آیین زرتشت ابهامات و اشكالات متعددى وجود دارد. برخى از این اشكالات جنبه تاریخى دارند، برخى كلامى و اعتقادى ‏اند، بعضى مربوط به وثاقت كتاب آسمانى و اشكالاتى نیز راجع به حوزه‏ هاى اخلاقى و رفتارى و یا نظام اجتماعى و خانوادگى آن مربوط مى ‏شود.

اكنون در این مجال درباره نژاد پرستی و ملیت گرایی بحث می كنیم:

نژاد پرستى و ملیت گرایى یكى از عوامل منفى راه یافته در آیین زرتشت به ویژه از دوره ساسانى است. این مسأله به آیین یاد شده ویژگى‏ هاى تاریخى و احكام خاصى بخشیده است از جمله:

الف: اگرچه احتمالاً دعوت زرتشت فراگیر بوده ولى براساس شواهد تاریخى پیروان آن همه آریایى بوده و از نژادهاى دیگر چندان كسى به این آیین در نیامده است.[1]

ب: ملیت گرایى و ناسیونالیسم در «فرّ ایزدى» به خوبى آشكار است.

فرّ یا خوارنه فروغى است ایزدى، به دل هر كه بتابد برترى یابد، پادشاه شود، پیروز گردد یا در كمالات نفسانى و روحانى آراسته شود و پیامبر گردد.

دو نوع فر در اوستا آمده:

 Airayane yareno(یئریانم خوارنه)

و Kavaenem xareno(فركیانى)

كه دومى تا ظهور سوشیانت همیشه با ایرانیان خواهد بود.[2]

ج: نژادگرایى و نظام طبقاتى سبب تجویز و گسترش ازدواج با محارم شده است.

«كرتیر» از بنیانگذاران زرتشتى ساسانى نوشته است: «بسیار ازدواج‏ها میان محرمان برقرار نمودم».[3] این مسأله همواره موجب خرده‏ گیرى بر آیین زرتشت گردیده است.

د: بى‏ ارزش انگارى جان غیرزرتشتیان؛

در تفكر زرتشتى انسان‏ها به دو دسته : مزداپرستان (زرتشتیان) و دیوپرستان (نازرتشتیان) تقسیم مى ‏شوند. در این آیین اگر پزشكى در پى آموزش جراحى است باید تمرین خود را بر دیوپرستان آغاز كند. اگر سه دیوپرست به دست او مرد، دیگر نباید بر مزداپرستان پزشكى كند.[4]

ه: انحصارگرایى:

یكى از ویژگى‏ هاى نظام اجتماعى زرتشتى سامانى انحصارگرایى در قدرت، ثروت و دانش در طبقات فرادست است. آموزش در انحصار موبدان و كاهنان بوده و طبقات فرودست به كلى از آموختن دانش محروم بودند تا آن جا كه گفته‏ اند:

«موبد را باید لغت پهلوى غیر را نیاموزد چه یزدان به زرتشت گفته است كه این علم را به فرزندان خود تعلیم كن».[5]

................................................................................................................................

پی نوشت:

1) زرتشت و آموزش‏هاى او، ص 7.
2) بنگرید :
الف. مرضیه شنكایى، بررسى تطبیقى اسماى الهى، ص 279، تهران، سروش، چاپ اول، 1381.
ب. پورداود، یَشت‏ها، ج 2، ص 310.
3) هاشم رضى، ج 1، ص 45.
4) وندیداد، فرگرد هفتم، بند 37 و 38.
5) دبستان المذاهب، ص 111؛ چرا دین؟ چرا اسلام؟ چرا تشیع؟، حمیدرضا شاکرین، نشر معارف.