متن مقاله
عده‌ای با استفاده از نرم افزارهای پیشرفته به جستجوی حقیقت و مطالعه کتاب می‌پردازند بدون تعصب بی‌جا و عناد و لجاجت. اما عده‌ای دیگر که کم هم نیستند به جستجو برای کتمان و وارونه جلوه دادن حقیقت هستند. با عناد و دشمنی مطالب و احادیثی را از کتب شیعه، تقطیع شده و ناقص  اسکن می‌کنند و بعد با برداشت مغرضانه خود بدون دقت به قبل و بعد حدیث، استدلال می‌کنند. در حالی‌که استدلال کردن با یک و یا چند حدیث، اعتقاد مذهبی ثابت و باطل نمی‌شود. لازم است بدانیم علم حدیث‌شناسی و فقه‌الحدیث سال‌ها تحصیل و تلاش نیاز دارد، تا با درک و فهم حدیث آشنا شویم.

طرح شبهه و استدلال شبهه‌کنندگان
علمای شيعه می‌دانند كه روزه عاشورا مستحب است، اما از سر عناد و لجبازی با اهل سنت، منكر اين روزه شدند، مانند شيخ محمد حسن نجفی معروف به صاحب جواهر، از بزرگان مكتب شيعه، در مبحث روايات نهی از روزه عاشورا، اقدام به جعل سند كرده تا شيعيان را گمراه کند. وی در كتاب جواهرالكلام روايتی در نهی از روزه نقل می‌كند[1] و وقتی متوجه می‌شود سند روايت ضعيف است، دست به خلاقيت می‌زند و سند را حذف می‌كند و به جای آن در صدر روایت می‌‌گوید (صحيح ﺯﺭﺍﺭﺓ ﻭﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﺴﻠﻢ) و روایت را نقل می‌كند تا وانمود کند اين روايت (نهی از روزه روز عاشورا) سند بسيار قوی دارد، پس روزه مستحب نیست، در حالی‌که اصل روایت در کتاب کافی و وسائل الشیعه وجود دارد و راویان آن عبارتند از «حسین ﺑﻦ ﻋلی هاﺷمی، ﻋﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺍﻟﺤﺴﻴﻦ، ﻋﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺳﻨﺎﻥ، ‏(ﻋﻦ ﺃﺑﺎﻥ، ﻋﻦ ﻋﺒﺪﺍﻟﻤﻠﻚ‏) ﻗﺎﻝ: ﺳﺄﻟﺖ ﺃﺑﺎ ﻋﺒﺪﺍﻟﻠﻪ ﻋﻠﻴﻪﺍﻟﺴﻼﻡ ﻋﻦ ﺻﻮﻡ ﺗﺎﺳﻮﻋﺎﺀ ﻭﻋﺎﺷﻮﺭﺍﺀ ﻣﻦ ﺷﻬﺮ ﺍﻟﻤﺤﺮﻡ؟ ﻓﻘﺎﻝ: ﺗﺎﺳﻮﻋﺎﺀ ﻳﻮﻡ ﺣﻮﺻﺮ ﻓﻴﻪ ﺍﻟﺤﺴﻴﻦ ...تا آخر روايت.»[2]
شما در اين دو سند از کتاب  کافی و وسائل الشیعه، نامی از زراره و محمد بن مسلم نمی‌بينيد، در حالی‌که شیخ محمد حسن نجفی در کتاب جواهر خود روایت را با جعل سند از زراره و محمد بن مسلم ذکر می‌کند.

پاسخ به شبهه و استدلال مخالفین
مقدمه:
همیشه شبهه پراکنی و طرح سوال، راحت‌تر از جواب بوده و متاسفانه بعضی افراد مغرض که فقط دنبال مچ‌گیری و بیان شبهات چالشی بودند، بدون مطالعه کامل کتاب و اطلاع از عقاید نویسنده کتاب، دست به جَوسازی و تهمت علیه صاحب کتاب و مذهب وی می‌زدند و بدتراز آن مخاطبان و خوانندگانی که بدون تحقیق از صحت و سقم مطلب، به نشر آن می‌پرداختند، و این دور از انصاف است که اشتباه و جابجایی یک مطلب توسط نویسنده را جعل و خیانت بنامیم.
باید بدانیم ، کسی‌که مطلبی را جعل می‌کند، باید نفعی هم برایش داشته باشد و به آن معتقد باشد و دفاع کند. صاحب جواهر چه نیازی به جعل سند حدیث داشته و به قول شما سند یک حدیث ضعیف را جعل و تبدیل به حدیث قوی کرده تا بگوید حدیث قوی داریم که از روزه روز عاشورا نهی شده است و مستحب نیست. 

جواب: می‌گوییم بله درست است که جابه‌جایی و تغییر سند صورت گرفته که از یک حالت خارج نیست، نویسنده به حافظه خودش اتکاء کرده و اشتباهی رخ داده و این جابجایی بین محدثین و مسنخین از بین نقل هزارها روایت، امر طبیعی است و در بین جمع‌آوری و نوشتن هزارها حدیث، جابجایی و حتی تصحیف نوشتاری و شنیداری (خطا کردن در خواندن و نوشتن بر اثر شباهت حروف) به وجود می‌آید که دور از ذهن نیست، و در خیلی از موارد کتاب‌‌ها به همراه چاپ‌های جدید به خطای نویسنده در جابجایی سند حدیث در پاورقی اشاره می‌کنند؛ مانند همین حدیث ذکر شده توسط صاحب جواهر که اهل سنت تهمت جعل به آن می‌زنند، اگر خوانندگان عزیز ذیل آن حدیث، پاورقی را نگاه کنند متوجه می‌شوند که به جابجایی سند حدیث اشاره شده است. در پاورقی این‌گونه ذکر شده «الوسائل- الباب 20- من ابواب الصوم المندوب الحدیث 2 و هو خبر ابان عن عبدالملک.[3] یعنی این‌که حدیثی که صاحب جواهر نوشته سندش از زراره و محمد بن مسلم نیست، بلکه از ابان از عبدالملک نقل شده است.» دیدیم که در پاورقی اشتباه صاحب جواهر اشاره و اصلاح شد. پس دیگر جایی برای تهمت جعل نمی‌ماند. به هرحال این حالت‌ها در نقل حدیث طبیعی است و اصلاً ربطی به جعل سند ندارد، چون خود صاحب جواهر در همان کتابش، قبل از همان حدیث که شبهه‌کنندگان استدلال کرده‌اند به‌طور کامل نحوه نیت روزه گرفتن روز عاشورا را بیان می‌کند و می‌نویسد از روزه‌های مستحب قسم هشتم، روزه روز عاشورا است که هیچ‌گونه اختلافی در استحبابش نیافتم و بلکه ظاهر عبارت غنیه، اجماع بر این استحباب منعقد است و صاحب جواهر در ادامه می‌گوید: اما مصنف (صاحب شرایع) و گروهی از علماء، استحباب روزه عاشورا را مقید به صورت حزن و اندوه کرده‌اند، نه مقید به شکر و تبرک، هم‌چنانکه بنی‌امیه انجام می‌دادند.[4] پس می‌بینیم که خود صاحب جواهر به حدیث نهی از روزه اعتمادی نکرده و خودش حکم به استحباب روزه را داده است.
آن وقت چطور در تلاش است که سندی را جعل کند تا اثبات کند روزه روز عاشورا مستحب نیست. باید خدمت شبهه‌کنندگان عرض کنیم که کسی در تلاش انکار استحباب روزه روز عاشورا نیست که شما خودتان را به آب و آتش زدید تا ثابت کنید که شیعیان، قائل به استحباب روزه روز عاشورا بودند، ولی به خاطر مخالفت با اهل سنت انکار می‌کنند. کاملا استدلال و برداشت مخالفین غلط است، چون این مسئله یک بحث فقهی و روایی  است و به دلیل وجود روایاتی ضد و نقیض در مورد جواز و نهی از روزه روز عاشورا باعث شده بین علمای شیعه اختلاف نظر پیش بیاید که به شش گروه تقسیم می‌شوند:

نظریه فقهای شیعه در مورد روزه عاشورا
1- کسانی‌که قائل به حرمت روزه روز عاشورا هستند، مانند صاحب حدائق و محدث بحرانی و صاحب مرآه العقول و مرحوم خوانساری در جامع المدارک و مرحوم نراقی در مستند؛ 2- عده‌ای قائل به استحباب هستند مطلقا (بدون قید و شرط) مانند: مرحوم صدوق، آقا جمال خوانساری و سید خوئی؛ 3- قائلین به استحباب روزه به‌خاطر حزن و اندوه از مصیبتی که بر خاندان رسول اکرم وارد شد، همانند: شیخ طوسی و شیخ مفید، ابن ادریس حلی، محقق حلی، محقق نجفی در جواهر؛ 4- امساک از خوردن و آشامیدن تا عصر مستحب است، مانند شهید ثانی، شیخ بهائی، سبزواری، مرحوم فیض کاشانی، 6- کراهت روزه روز عاشورا، مانند سید کاظم یزدی و مرحوم بروجردی و حکیم و اکثر معاصرین.[5] در حال حاضر اکثر مراجع فعلی روزه روزعاشورا را مکروه می‌دانند.
این اختلافات در فقه و فتواء بین علمای شیعه و اهل سنت طبیعی است؛ همان‌طور که اهل سنت فقه شافعی و حنفی و حنبلی و مالکی دارند و با هم اختلاف دارند؛ بد نیست با هم آراء فقهای اهل سنت را در رابطه روزه روز عاشورا را مرور کنیم.

آراء فقهای اهل سنت:
این اختلاف فقهی در باب استحباب و کراهت و نهی از روزه روز عاشوراء در بین اهل سنت هم به‌چشم می‌خورد، مانند فقه شافعیه که می‌گویند مستحب است، اما فقه مالکیه و حنفیه چون قائل هستند فرق است بین سنت و مستحب، می‌گویند روزه روز عاشورا سنت است، یا مانند شوکانی و بیهقی و زین‌الدین حنفی روزه را مستحب نمی‌دانستند و قائل به از بین رفتن اصل استحباب روزه بودند. اما در حال حاضر، جمهور اهل سنت، روزه روز عاشورا را مستحب می‌دانند.[6]

نتیجه بحث:
قابل توجه محققین و خواننده عزیز؛ اگر دقت کنید، متوجه می‌شوید که مخالفین همان حدیثی که در اصول کافی، به عنوان شاهد مثال ذکر کردند، ذیل حدیث مطالبی از علامه مجلسی و شیخ مفید هم ذکر شده است، در مورد جمع و تفصیل بین روایات روزه روز عاشورا که عبارتند از «استحباب روزه بر وجه حزن و اندوه، بنا بر نظر علامه مجلسی؛ روایات دال بر فضل و جواز روزه را بر امساک ناقص حمل می‌کنیم، یعنی این‌‌که مستحب است به خاطر حزن و اندوه از صبح تا عصر، از خوردن خودداری کنیم، یا می‌توان اخبار وارده بر فضیلت روزه را حمل بر تقیه کنیم. اگر روزه گرفتن در این روز، به عنوان خصوصیت باشد، بدعت است و حرام، و اگر روزه گرفتن در این روز به عنوان تبرک باشد، گناه و خطا کرده است.»[7]
بنابراین با این توضیحات ذیل حدیث، حقیقت و حکم مشخص است و اگر مخالفی که شبهه را طرح کرده، منصف و بی‌غرض می‌‌بود، با دیدن توضیحات ذیل حدیث متوجه می‌شد که دیگر دلیلی برای جعل سند حدیث توسط صاحب جواهر وجود نداشت، چون بعضی علمای شیعه نه تنها استحباب را انکار نکردند، بلکه قائل به استحباب هم هستند.

تهیه وتنظیم: مصطفی پورصدوقی

پی‌نوشت:

[1]. نجفی، جواهر الکلام، ج17  ص106، ««كصحيح زرارة ومحمد بن مسلم :  سألا الباقر عليه‌السلام عن صوم يوم تاسوعاء وعاشوراء من شهر المحرم فقال عليه‌السلام تاسوعاء يوم حوصر فيه الحسين عليه‌السلام وأصحابه بكربلاء ، واجتمع عليه خيل أهل الشام وأناخوا عليه ، وفرح ابن مرجانة وعمر بن سعد بتوافر الخيل وكثرتها واستضعفوا الحسين عليه‌السلام وأصحابه كرم الله وجوههم ، وأيقنوا ان لا يأتي الحسين عليه‌السلام ناصر ولا يمده أهل العراق ، بابي المستضعف الغريب..»
[2]. كلينی، الکافی، ج4 ص147
حر عاملی، وسائل الشيعة، ط-آل البیت، ج10  ص460.
[3]. نجفی، جواهر الکلام، ج17  ص105، «الوسائل ـ الباب ـ ٢١ ـ من أبواب الصوم المندوب الحديث ٢ وهو خبر أبان عن عبد الملك.» 
[4]. نجفی، جواهر الکلام، ج17  ص105، « لكن قيده المصنف وجماعة بأن يكون على وجه الحزن لمصاب سيد شباب أهل الجنة عليه‌السلام وما جرى عليه في ذلك اليوم مما ينبغي لوليه ان يمنع نفسه عن الطعام والشراب طول عمره فضلا عن ذلك اليوم ، لا أن يكون على جهة التبرك والشكر كما يصنعه بنو أمية واتباعهم ، وبذلك جمع الشيخان وغير هما بين ما سمعت وبين النصوص المتضمنة للنهي عن صومه»
[5]. نجم الدین طبسی، روزه عاشورا سنتی نبوی یا بدعتی اموی، مترجم : مصطفی داداش زاده، ناشر : قم، دلیل ما، ص، 65الی 79،
[6]. نجم الدین طبسی، روزه عاشورا سنتی نبوی یا بدعتی اموی، مترجم : مصطفی داداش زاده، ناشر : قم، دلیل ما، ص، 79الی 80،
[7]. كلينی، الکافی، ج4 ص147، « قال المجلسي - رحمه الله -: اما صوم يوم عاشورا فقد اختلفت الروايات فيه وجمع الشيخ بينها بان من صام يوم عاشورا على طريق الحزن بمصائب آل محمد عليهم السلام فقد أصاب ومن صامه على ما يعتقد فيه مخالفونا من الفضل في صومه والتبرك به فقد اثم وأخطأ ونقل هذا الجمع عن شيخه المفيد - رحمهما الله - والأظهر عندي أن الأخبار الواردة بفضل صومه محمولة على التقية وإنما المستحب الامساك على وجه الحزن إلى العصر لا الصوم كما رواه الشيخ في المصباح»