خوارج گروهی بودند که با سطحی‌نگری از آیات قرآن و سوء برداشت از احکام دین، هر کسی‌که با آنان مخالف بودند را تکفیر می‌کردند. با بررسی آراء و افکار آن‌ها معلوم می‌شود که تکفیر دیگران نخستین صفتی بود که بر زبان اینان جاری می‌شد، و با همه‌ی گمراهی و نادانی که داشتند، گویا مقیاس و معیار دین، از نظر آنان، آراء و عقایدشان بوده و پیروی از آن‌ها در انحراف و گمراهی ایشان؛ لذا سعی وافری داشتند تا افکارشان رنگ دینی داشته باشد، از این‌رو مخالفان خود را به کفر محکوم می‌کردند و با نام دین، مرتکب اعمال خشونت‌آمیز مثل قتل و غارت و جنایت و ... می‌شدند و این حرکات را شرعی می‌دانستند.
مثلاً طی اعمالی که انجام دادند، حضرت علی (علیه‌السلام) در مناظره‌ای که با سران آن‌ها داشت، سخنان حکیمانه و قابل تأملی را ایراد فرمودند و خطاب به آنان می‌فرماید: «اگر نمی‌خواهید جز این گمان کنید که من خطا کرده و گمراه شده‌ام، چرا به سبب من، همه‌ی امت محمد (صلی‌الله‌علیه‌وآله) را گمراه می‌شمارید، و به خطای من، آن‌ها را مورد مؤاخذه و به گناه من آنان را تکفیر می‌کنید؟ شمشیرهایتان را بر دوشتان آویخته، آن را بر درست یا نادرست فرود می‌آورید؟ و گنه‌کار و بی‌گناه را به هم می‌آمیزید و شما می‌دانید که پیامبر خدا، زناکار محصن (مرد زن‌دار) را سنگسار کرد و سپس بر او نماز خواند، و کسانش از او ارث بردند و قاتل را کشت، و میراثش را کسانش بردند و دست دزد را قطع کرد و زناکار غیر محصن را حدّ زد، در حالی‌که سهم آن‌ها را از غنائم داد، و زن مسلمان به آن‌ها تزویج کرد، رسول خدا آن‌ها را به گناهشان مؤاخذه کرد، اما حقوقی را که خداوند برای آن‌ها قرار داده ادا فرمود، و آن‌ها را از سهمی که از اسلام داشتند، محروم نساخت و نامشان را از میان اسامی مسلمانان حذف نکرد.»[1]
در نتیجه علی‌رغم تلاش‌های حضرت، این گروه عصیان‌گر هیچ‌گاه از مواضع جاهلانه خود عدول نکردند تا این‌که بر اثر جنایات زیادی که مرتکب شدند، خلیفه مسلمین، حضرت علی (علیه‌السلام) با سپاهیان خود، در منطقه نهروان با آنان به جنگ پرداخت و همه‌ی آنان را کشت و به تعداد انگشتان دست یعنی نه یا ده نفر بیشتر زنده نماندند.
فاعتبروا یا اولی الابصار

پی‌نوشت:

[1]. شرح نهج البلاغه، ابن ابی الحدید، دار الکتب العلمیه، بیروت، لبنان، ج2 ص306. جهت مشاهده تصویر کتاب کلیک کنید.
شیعه در برابر معتزله و اشاعره،هاشم معروف الحسنی، آستان قدس رضوی، مشهد، ایران، ص67.