مسجد حَنّانه، مسجدی در شهر نجف است که طبق نقل‌های تاریخی، زمین آن، دو بار در عزای ائمه (علیهم‌السلام) ناله کرده است؛ یک بار در زمان تشییع جنازه امیرالمؤمنین، و یک بار نیز بعد از واقعه کربلا؛ علت نام‌گذاری مسجد نیز همین است. این مسجد در محله حنانه، به فاصله ۲/۵ کیلومتری حرم امیرالمؤمنین، سمت شمال نجف، و در نزدیکی مرقد کمیل بن زیاد نخعی واقع است. اخیراً با گسترش شهر نجف، این مسجد جزء شهر نجف شده است.
نقل شده است که در این محل، ستون (یا دیواری) قرار داشته است که هنگام تشییع شبانه امیرالمؤمنین از کوفه به نجف وقتی بدن مطهر آن حضرت را از کنار این مکان عبور می‌دادند، این ستون از حزن و تأسف خم شد.[۱] ظاهراً مسجد حنّانه، در جایگاه همان ستون بنا شده است. در روایتی آمده است از امام صادق (علیه‌السلام) پرسیده شد این ستون که در راه نجف قرار دارد، چیست؟
امام (علیه‌السلام) فرمود: «هنگامی‌که جنازه امیرالمؤمنین را از این‌جا عبور می‌دادند، این ستون از اندوه بر درگذشت ایشان خم شد، چنان‌که تخت ابرهه هنگام ورود عبدالمطلب بر او خم شد.»[۲]
دومین بار به هنگام حمل سرهای مبارک شهیدان کربلا به کوفه، سر مقدس امام حسین (علیه‌السلام) را بر زمین این مسجد گذاشتند. گفته‌اند در این هنگام صدایی شبیه به ناله بچه شتری (حنانه) که مادرش را گم کرده باشد، بلند شد.
نقل شده است که امام صادق (علیه‌السلام) هنگام سفر به کوفه و نجف، در سه مکان ایستادند و نماز گزاردند؛ حرم امیرالمؤمنین، مسجد حنانه و موضع رأس الحسین، و مقام امام زمان (عجل‌الله‌تعالی‌فرجه) در وادی السلام؛[3] هنگامی‌که علّت نماز گزاردن در محل مسجد حنانه را از امام صادق (علیه‌السلام) پرسیدند، فرمودند: «سر جدم حسین (علیه‌السلام) را در این‌جا نهادند.»[4]

پی‌نوشت:

[1]. امالی، شیخ طوسی، ص۶۸۲.
[2]. «عن جعفر بن محمد عليهما‌السلام، قال: سألته عن القائم المائل في طريق الغري. فقال: نعم، إنه لما جاوز سرير أمير المؤمنين علي عليه‌السلام انحنى أسفا وحزنا على أمير المؤمنين عليه‌السلام، وكذلك سرير أبرهة لما دخل عليه عبد المطلب انحنى ومال.» امالی، شیخ طوسی، ص۶۸۲.
بحار الأنوار، علامه مجلسی، ج۹۷، ص۴۵۵.
[3]. «عن أبان بن تغلب قال: كنت مع أبي عبد الله (عليه السلام) فمر بظهر الكوفة فنزل فصلي ركعتين، ثم تقدم فصلى ركعتين، ثم سار قليلا فنزل فصلي ركعتين، ثم قال: هذا موضع قبر أميرالمؤمنين (عليه السلام)، قلت: جعلت فداك والموضعين اللذين صليت فيهما؟ قال: موضع رأس الحسين (عليه السلام) وموضع منزل القائم (عليه السلام).» الکافی، کلینی، ج۴، ص۵۷۲.
«عَنْ أَبَانِ بْنِ تَغْلِبَ قَالَ كُنْتُ مَعَ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (ع) فَمَرَّ بِظَهْرِ الْكُوفَةِ فَنَزَلَ وَ صَلَّى رَكْعَتَيْنِ- ثُمَّ تَقَدَّمَ قَلِيلًا فَصَلَّى رَكْعَتَيْنِ ثُمَّ سَارَ قَلِيلًا فَنَزَلَ فَصَلَّى رَكْعَتَيْنِ ثُمَّ قَالَ هَذَا مَوْضِعُ قَبْرِ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاكَ فَمَا الْمَوْضِعَيْنِ اللَّذَيْنِ صَلَّيْتَ فِيهِمَا قَالَ مَوْضِعُ رَأْسِ الْحُسَيْنِ (ع) وَ مَوْضِعُ مِنْبَرِ الْقَائِمِ (ع).» کامل الزیارات، ابن‌قولویه، ص۳۴.
[4]. «عن المفضل بن عمر، قال: جاز مولانا جعفر بن محمد الصادق عليه‌السلام بالقائم المائل في طريق الغري، فصلى عنده ركعتين، فقيل له: ما هذه الصلاة؟ قال: هذا موضع رأس جدي الحسين بن علي عليهما‌السلام، وضعوه هاهنا.» امالی، شیخ طوسی، ص۶۸۲.
بحار الأنوار، علامه مجلسی، ج۹۷، ص۴۵۴.