برتری حضرت زهرا و حضرت خدیجه بر عایشه در استدلال سقاف
خلاصه مقاله
یکی از عقاید شیعه، برتری حضرت زهرا (سلاماللهعلیها) و همچنین برتری حضرت خدیجه بر زنان دیگر است؛ ابن تیمیه در رد علامه حلی، میکوشد آن را رد کند، ولی از قول یکی از علمای بزرگ اهل سنت، نظر ابنتیمیه رد میشود:
سقاف میگوید: مشهور اختلاف در افضلیت حضرت خدیجه و عایشه و حضرت زهرا (سلاماللهعلیها) است؛ روایات در فضیلت حضرت خدیجه و حضرت زهرا در مورد سروری آنان نسبت به زنان بهشتی، نصوص صریحی هستند که احتمال تأویل در آنها نیست؛ روایات فضیلت عایشه هم افضلیت مطلق او را ثابت نمیکند، نه روایت نسبت عایشه به دیگر زنان نسبت آبگوشت به دیگر غذاهاست و نه روایات و فضایل دیگر او.
همچنین برخی از روایت سلام رساندن جبرئیل بر او سخن گفتهاند که در مورد حضرت خدیجه سلام خداوند و جبرئیل با هم رسانده شده است.
در نهایت سقاف با پاسخ شبهات دیگر، میگوید: حضرت زهرا (سلاماللهعلیها) برترین زنان این امت است و حضرت خدیجه نیز بر سایر همسران پیامبر برتری دارد.
متن مقاله
یکی از عقاید شیعه، برتری حضرت زهرا (سلاماللهعلیها) و همچنین برتری حضرت خدیجه بر زنان دیگر است؛ ابن تیمیه در رد کتاب منهاج الکرامه علامه حلی، این اعتقاد را نقل میکند، و درصدد برمیآید که آن را رد کند. وی روایات و مطالبی که علامه حلی آورده را نقل میکند و در جواب میگوید: اینکه گفته میشود، اهل سنت اجماع ندارند بر افضلیت عایشه بر همسران پیامبر، درست است ولی بسیاری از اهل سنت، این افضلیت را قبول دارند و به حدیثی از صحیحین که نسبت عایشه به زنان دیگر را مانند آبگوشت به دیگر غذاها دانسته، استناد میکنند.[1] سپس در برتری این غذا نسبت به باقی غذاها میپردازد و روایات نقل شده از پیامبر را با تأویلاتی که میآورد طوری توجیه میکند، که فضیلت عایشه را اثبات کند.
در جواب او میگوییم، برخی از معاصرین از اهل سنت، (عَلوی بن عبدالقادر السقاف)، که در مکه بهدنیا آمده و در آیین وهابیت بزرگ شده و در دانشگاههای عربستان تدریس میکند، در گزارشی که در این زمینه میدهد، نشان از این دارد که علمای اهل سنت، حضرت زهرا (سلاماللهعلیها) و حضرت خدیجه را از عایشه برتر میدانند.[2]
سقاف نقل میکند: آیه 32 سوره احزاب، بر این دلالت دارد که زنان پیامبر از همه زنان برترند.[3] او میگوید: این فضیلت، عام است و اگر تقوا پیشه کنند، خداوند کسی از زنان را بر آنان برتری نمیدهد.
سپس روایاتی در فضل حضرت خدیجه و عایشه و حضرت زهرا (سلاماللهعلیها) نقل میکند و میگوید: مشهور در اختلاف در افضلیت بین این سه خانم است، و از اینجا روایات فضایل را با تحلیل علمای اهل سنت نقل میکند.
وی میگوید: در روایتی آمده است که پیامبر اکرم (صلیاللهعلیهوآله) فرمود: «خداوند، حضرت خدیجه را بر زنان امتم برتری داد.»[4] و فرمود: «برترین زنان بهشت، خدیجه و فاطمه و مریم و آسیه هستند.»[5] ابن حجر عسقلانی میگوید: این نصوص صریح است و احتمال تأویل در آنها نیست.[6]
پیامبر فرمود: از زنان عالمها شمرده میشوند: مريم دختر عمران، خديجة دختر خويلد، فاطمة دختر محمد و آسيه همسر فرعون.[7] و این نص در افضلیت حضرت خدیجه بر زنان این امت دارد.
در روایت دیگری نقل شده: پیامبر (صلیاللهعلیهوآله) رو به فاطمه فرمود: «آیا راضی نمیشوی که سرور زنان مؤمن یا سرور زنان این امت باشی؟»[8] که صریح است و اشتباهی در آن نیست و احتمال تأویل در آن نمیرود و این نص در این است که حضرت زهرا (سلاماللهعلیها) افضل زنان این امت است و حضرت خدیجه در این افضلیت با او شریک است.
سقاف روایاتی که در فضیلت عایشه نقل شده ازجمله اینکه برتری عایشه بر دیگر زنان مثل برتری آبگوشت بر غذاهای دیگر است را مستلزم افضلیت او نمیداند. او از ابن حجر نقل میکند که در روایت تصریحی به افضلیت او بر دیگران نیست؛ چون برتری آبگوشت بر غذاهای دیگر، به خاطر این است که به راحتی تهیه میشود و به آسانی بلعیده میشود و در آن زمان از برترین غذاهایشان بود، و همه این ویژگیها دلیل بر برتری او از همه جهات نیست، بلکه ممکن است از جهاتی نیز پایینتر باشد.[9] بنابراین این حدیث افضلیت مطلق عایشه را نمیرساند.
سقاف احادیث دیگر فضایل عایشه را نیز دال بر افضلیت او نمیداند و میگوید روایتی که عایشه را محبوبترین فرد نزد پیامبر میداند هم بر همسران زنده پیامبر حین سؤال بر میگردد که با روایات افضلیت حضرت زهرا (سلاماللهعلیها) و حضرت خدیجه مقید میشود.
سقاف روایات افضلیت حضرت زهرا (سلاماللهعلیها) و حضرت خدیجه را بینیاز از تأویل دانسته و روشنتر از این میداند که برخی آمدهاند و عایشه را از این افضلیت استثناء کردهاند؛ وی حتی فضایل دیگر عایشه را برای افضلیت مطلق کافی نمیداند.[10]
سقاف میگوید: دلیلهای دیگری نیز بر افضلیت حضرت خدیجه وجود دارد، ازجمله روایتی که صحیحین در فضیلت ایشان نقل کردهاند: «جبرئيل بر پيامبر (صلیاللهعلیهوآله) نازل شد و ظرفی از بهشت آورد كه در آن طعام و شراب بهشتی بود و گفت: ای رسول خدا! اين مائده مال خديجه است، از طرف پروردگار و من به او سلام برسان و به او مژده بده به قصری در بهشت كه در آن سر و صدا و مشقت نيست.»[11]
و در حدیثی که در فضیلت عایشه در صحیح بخاری آمده، ابلاغ سلام جبرئیل به عایشه خبر داده شده است، که در این مورد هم سلام خدا و جبرئیل به حضرت خدیجه، و سلام جبرئیل به عایشه رسانده شده است.
وی همچنین این حدیث از عايشه را اتفاقی میداند که نقل کرده است: هاله، خواهر خديجه، از پيامبر (صلیاللهعلیهوآله) اجازه خواست تا خدمت او مشرف شود، پيامبر (صلیاللهعلیهوآله) وقتی كه از طلب اجازهی هاله باخبر شد، از اين جهت خوشحال شد و گفت: بار خدايا! خواهر خديجه، هاله دختر خويلد آمده! عايشه میگويد: من ناراحت شدم و به غيرتم برخورد و به پيامبر (صلیاللهعلیهوآله) گفتم: برای چه از پيرزنی از پيرزنهای قريش كه موهايش سفيد بوده و رنگ میكرد ياد میكنی، در حالیكه او از دنيا رفته است و خداوند بهتر از آن را به تو داده است.[12] در ادامه حدیث، برخی کتابها آوردهاند که پیامبر فرمود: خداوند بهتر از او را به من نداده است.
همچنین از عایشه نقل شده که بر احدی از زنان به اندازهی خدیجه حسادت نکردم؛ پيامبر اکرم (صلیاللهعلیهوآله) بسیار از او یاد میکرد، وقتی گوسفندی ذبح میکرد، آن را قطعه قطعه میکرد، سپس برای دوستان خديجه میفرستاد؛ عايشه میگوید گاه میگفتم: (چه قدر نام خديجه را میبری؟) گويا در روی زمين غير از او، زن ديگری وجود ندارد، پيامبر (صلیاللهعلیهوآله) متغير شد و فرمود: ... خديجه كسی بود كه وقتی كه قوم تو همه كافر بودند، به من ايمان آورد و از او فرزندی (چون فاطمه) نصيب من شد.[13]
ابنعربی در مورد حضرت خدیجه میگوید: بدون اختلاف، او برترین زنان این امت است.[14] و ابنحجر میگوید: (این کلام) رد میشود به اینکه در قدیم اختلاف بود، ولی قول برتر این است که حضرت خدیجه افضل است.[15]
سقاف میگوید: حضرت زهرا (سلاماللهعلیها) از عموم آیه 32 سوره احزاب، با حدیث «انها سیدة نساء الامة»[16] تخصیص میخورد و گفته شده که بر افضلیت حضرت زهرا (سلاماللهعلیها) اجماع صورت گرفته است.[17]
سقاف با پاسخ شبهات دیگر، در نهایت میگوید: حضرت زهرا (سلاماللهعلیها) برترین زنان این امت است و حضرت خدیجه نیز بر سایر همسران پیامبر برتری دارد.[18]
این نتیجه بحثی است که یکی از بزرگان اهل سنت، از روایات اهل سنت برداشت کرده است و در نتیجه این بحث، روایات شیعه لحاظ نشده است.
پینوشت:
[1]. «قال رسولالله صلیالله علیه وسلم کمل من الرجال کثیر ولم یکمل من النساء إلا مریم بنت عمران وآسیة امرأة فرعون وفضل عائشة علی النساء کفضل الثرید علی سائر الطعام»؛ محمد بن اسماعیل بخاری، صحیح بخاری، دارابن کثیر، 1414 ق، ج 3، ص 374، ح 3558.
احمد بن علی بن حجر العسقلانی، فتح الباری فی شرح صحیح البخاری، دارالریان للتراث، 1407 ق، ج 7، ص 134، ح 3558.
[2]. الموسوعة العقدية (الدرر السنية)، علوی بن عبدالقادر السقاف، ج7، ص200 الی 204.
[3]. در این آیه بیان شده است که (همسران پیامبر! شما مانند دیگر زنان نیستید)، و این شرط را دارد، (اگر خداترس و پرهیزکار باشید)؛ بنابراین هم فضیلتی ذاتی برای آنان بیان نشده، و هم این فضیلت، بدون قید و شرط نیست، بلکه نشاندهنده جایگاهی است که آنان در آن قرار گرفتهاند، و به قصد تذکری است که در ادامه آیه، آمده است.
[4]. «عَمَّارَ بْنَ يَاسِرٍ، يَقُولُ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «لَقَدْ فُضِّلَتْ خَدِيجَةُ عَلَى نِسَاءِ أُمَّتِي كَمَا فُضِّلَتْ مَرْيَمُ عَلَى نِسَاءِ الْعَالَمِينَ».» مجمع الزوائد ومنبع الفوائد، هیثمی، ج9، ص223. جهت مشاهده تصویر کتاب کلیک کنید.
مسند البزار، ج4، ص255.
[5]. «أَفْضَلُ نِسَاءِ أَهْلِ الْجَنَّةِ خَدِيجَةُ بِنْتُ خُوَيْلِدٍ، وَفَاطِمَةُ بِنْتُ مُحَمَّدٍ - صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ - وَمَرْيَمُ ابْنَةُ عِمْرَانَ، وَآسِيَةُ ابْنَةُ مُزَاحِمٍ امْرَأَةُ فِرْعَوْنَ.» مسند احمد بن حنبل، مؤسسه الرساله، ج4، ص409؛ ج5، ص77 و ص113. جهت مشاهده تصویر کتاب کلیک کنید.
مسند أبويعلى موصلی، ج5، ص110. جهت مشاهده تصویر کتاب کلیک کنید.
المعجم الكبير، طبرانی، ج11، ص336. جهت مشاهده تصویر کتاب کلیک کنید.
المستدرك على الصحيحين، حاکم نیشابوری، ج2، ص539؛ ج3، ص174 و ص204.
مجمع الزوائد ومنبع الفوائد، هیثمی، ج9، ص223. جهت مشاهده تصویر کتاب کلیک کنید.
[6]. «وَهَذَا نَص صَرِيح لايحتمل التَّأْوِيلَ.» فتح الباری، ابن حجر، ج7، ص135. جهت مشاهده تصویر کتاب کلیک کنید.
[7]. «حَسْبُكَ مِنْ نِسَاءِ الْعَالَمِينَ مَرْيَمُ بِنْتُ عِمْرَانَ، وَخَدِيجَةُ بِنْتُ خُوَيْلِدٍ، وَآسِيَةُ بِنْتُ مُزَاحِمٍ امْرَأَةُ فِرْعَوْنَ، وَفَاطِمَةُ بِنْتُ مُحَمَّدٍ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ.» سنن ترمذی، ج5، ص703. جهت مشاهده تصویر کتاب کلیک کنید.
مسند احمد بن حنبل، مؤسسه الرساله، ج19، ص383. جهت مشاهده تصویر کتاب کلیک کنید.
المعجم الكبير، طبرانی، ج22، ص402. جهت مشاهده تصویر کتاب کلیک کنید.
المستدرك على الصحيحين، حاکم نیشابوری، ج3، ص172.
[8]. «ألا ترضین أن تکونی سیدة نساء المؤمنین أو سیدة نساء هذه الامة؟» صحیح مسلم، ص1219 و 1220. جهت مشاهده تصویر کتاب کلیک کنید.
[9]. «لَيْسَ فِيهِ تَصْرِيحٌ بِأَفْضَلِيَّةِ عَائِشَةَ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهَا عَلَى غَيْرِهَا لِأَنَّ فَضْلَ الثَّرِيدِ عَلَى غَيْرِهِ مِنَ الطَّعَامِ إِنَّمَا هُوَ لِمَا فِيهِ مِنْ تَيْسِيرِ الْمُؤْنَةِ وَسُهُولَةِ الْإِسَاغَةِ وَكَانَ أَجَلَّ أَطْعِمَتِهِمْ يَوْمَئِذٍ وَكُلُّ هَذِهِ الْخِصَالِ لَا تَسْتَلْزِمُ ثُبُوتَ الْأَفْضَلِيَّةِ لَهُ مِنْ كُلِّ جِهَةٍ فَقَدْ يَكُونُ مَفْضُولًا بِالنِّسْبَةِ لِغَيْرِهِ مِنْ جِهَاتٍ أُخْرَى.» فتح الباری، ابن حجر، ج6، ص447. جهت مشاهده تصویر کتاب کلیک کنید.
[10]. الموسوعة العقدية (الدرر السنية)، علوی بن عبدالقادر السقاف، ج7، ص202.
[11]. «أتى جبريل النبي صلى الله عليه وسلم فقال: يا رسول الله، هذه خديجة قد أتت، معها إناء فيه إدام وطعام أو شراب، فإذا هي أتتك فاقرأ عليها السلام من ربها ومني, وبشرها ببيت في الجنة من قصب, لا صخب فيه ولا نصب.» صحیح البخاری، ج5، ص39؛ ج9، ص144. جهت مشاهده تصویر کتاب کلیک کنید.
صحیح مسلم، ج4، ص1887. جهت مشاهده تصویر کتاب کلیک کنید.
[12]. «عن عايشه استاذنت هاله بنت خويلد اخت خديجه علي رسولالله صلي الله عليه و آله و سلم فعرف استئذان (هاله) فارتاح لذلك فقال اللهم هاله بنت خويلد فعرت و ما تذكر من عجوز من عجائز قريش حمراء الشدقين هلكت في الدهر فابدلك الله خيرا منها.» مسند احمد بن حنبل، ج42، ص117. جهت مشاهده تصویر کتاب کلیک کنید.
مجمع الزوائد ومنبع الفوائد، هیثمی، ج9، ص224. جهت مشاهده تصویر کتاب کلیک کنید.
[13]. «ما غرت على أحد من نساء النبي صلى الله عليه وسلم ما غرت على خديجة, وما رأيتها ولكن كان النبي صلى الله عليه وسلم يكثر ذكرها، وربما ذبح الشاة ثم يقطعها أعضاء ثم يبعثها في صداق خديجة، فربما قلت له: كأنه لم يكن في الدنيا امرأة إلا خديجة؟ فيقول: إنها كانت وكانت, وكان لي منها ولد.» صحیح بخاری، ج5، ص38.
[14]. «وهي أفضل نساء الأمة من غير خلاف» عارضة الأحوذی بشرح صحيح الترمذی، ابوبکر بن عربی مالکی، ج13، ص203. جهت مشاهده تصویر کتاب کلیک کنید.
[15]. «رد بأن الخلاف ثابت قديماً وإن كان الراجح أفضلية خديجة.» فتح الباری، ابن حجر، ج7، ص139. جهت مشاهده تصویر کتاب کلیک کنید.
[16]. «ألا ترضین أن تکونی سیدة نساء المؤمنین أو سیدة نساء هذه الامة؟» صحیح بخاری، ج8، ص64.
صحیح مسلم، ص1219 و 1220.
[17]. فتح الباری، ابن حجر، ج7، ص109. جهت مشاهده تصویر کتاب کلیک کنید.
[18]. الموسوعة العقدية (الدرر السنية)، علوی بن عبدالقادر السقاف، ج7، ص204.
إضافة تعليق جديد