آیا شیعیان ضریح ائمه اهل بیت را عبادت میکنند؟
یکی از شبهاتی که از سوی محافل وهابی علیه شیعه مطرح میشود، این است که شیعیان، امامان خود را پرستش میکنند. وهابیها میگویند چون شیعیان ضریح ائمه را میبوسند، در واقع دارند ائمه را عبادت میکنند و یا چون شیعیان به ائمه توسل میجویند، دارند آنها را عبادت میکنند و از آنجایی که عبادت مخصوص خداوند است، پس شیعیان عمل مشرکانه انجام میدهند.
پاسخ: این شبهه از آنجا سرچشمه میگیرد که وهابیان معنای درست عبادت و تکریم را نفهمیدهاند؛ زیرا قرار نیست هر عملی که دلالت بر محبت همراه با خضوع باشد، عبادت او نیز محسوب شود. اما وهابیان عبادت را به گونهای معنا کردهاند که شامل تعظیم و تکریم اولیای الهی نیز میشود. از اینرو اعمالی چون بوسیدن ضریح ائمه یا بوسیدن درب حجره نبوی یا توسل به معصومین را پرستش پیغمبر (صلیاللهعلیهوآله) یا اهل بیت (علیهمالسلام) و شرک یا بدعت میدانند. این در حالی است که همه مسلمانان اتفاق دارند بر اینکه عبادت غیر خداوند شرک است. به این معنی که اگر کسی ائمه اهل بیت را با این هدف که آنان همهکاره هستند و در عرض خداوند، بخواند و به آنان توسل جوید، قطعاً عملی مشرکانه انجام داده است. همچنین اگر کسی به کنار ضریح ائمه اهل بیت برود و با این اعتقاد که اهل بیت شایسته عبادت هستند، ضریح آنها را ببوسد، قطعاً عملی مشرکانه انجام داده است. بنابراین در اینکه عبادت غیر خداوند شرک است، بین مذاهب اسلامی اختلافی وجود ندارد. بلکه سخن در این است که آیا بوسیدن ضریح اهل بیت و توسل جستن به آنان با این اعتقاد که پیامبر (صلیاللهعلیهوآله) و اهل بیت (علیهمالسلام) بندگان صالح خداوند هستند، شرک است یا خیر؟
وهابیها میگویند شرک است، چون هر نوع عملی که دلالت بر تعظیم همراه با محبت غیر باشد، عبادت او محسوب میشود.[1] اما شیعیان و بسیاری از مسلمانان اهل سنت میگویند، بوسیدن و توسل جستن به پیامبر (صلیاللهعلیهوآله) و اهل بیت (علیهمالسلام) شرک نیست؛ زیرا عملی شرک محسوب میشود که با اعتقاد به الوهیت معبود باشد و از آنجایی که مسلمانانی که به زیارت اولیای الهی میروند و ضریح آنان را میبوسند و به آنان متوسل میشوند، آنها را بندگان خداوند میدانند و فقط آنان را واسطه قرار میدهند؛ پس چنین عملی شرک محسوب نمیشود.
در تبیین دیدگاه اهل سنت و شیعیان میتوان به آیات قرآن استناد کرد. خداوند در قرآن میفرماید: «وَ اخْفِضْ لَهُما جَناحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحْمَةِ وَ قُلْ رَبِّ ارْحَمْهُما كَما رَبَّياني صَغيراً.[اسراء/24] و براى هر دو از روى مهر و محبت، بال فروتنى فرود آر و بگو: پروردگارا! آنان را به پاس آنكه مرا در كودكى تربيت كردند، مورد رحمت قرار ده.» اگر قرار باشد هر نوع خضوع و تذللی شرک باشد، باید خضوع و تذلل نسبت به پدر و مادر شرک باشد. این در حالی است که خداوند در این آیه شریفه، بندگان را به خضوع و خشوع در برابر والدین حکم میکند. بنابراین معلوم است که هر نوع خضوع و خشوعی عبادت محسوب نمیشود؛ بلکه خضوع و خشوع همراه با اعتقاد قلبی به ربوبیت آنها شرک است.[2] بنابراین اگر کسی با این اعتقاد که والدین مقام ربوبیت دارند، در مقابل آنها خضوع و خشوع کند، قطعاً مشرک است؛ اما اگر همین شخص بدون چنین اعتقاد قلبی، به پدر و مادر محبت و تواضع کند، نه تنها مشرک نیست، بلکه از بندگان صالح الهی است.
در موضوع بوسیدن ضریح اولیای الهی و توسل جستن به آنها نیز همین حکم وجود دارد. در صورتیکه با اعتقاد قلبی به ربوبیت آنها باشد، قطعاً شرک است، ولی در صورتیکه از باب امر خداوند باشد که اولیای الهی را اکرام کنید و به آنان توسل جویید، باشد قطعاً چنین چیزی نه تنها شرک نیست، بلکه کاری شایسته بندگان صالح خداوند است.
همچنین خداوند در آیه دیگری میفرماید: «وَ إِذْ قُلْنا لِلْمَلائِكَةِ اسْجُدُوا لِآدَمَ فَسَجَدُوا إِلاَّ إِبْليسَ أَبى وَ اسْتَكْبَرَ وَ كانَ مِنَ الْكافِرينَ.[بقره/34] و [ياد كن] هنگامىكه به فرشتگان گفتيم: به آدم سجده كنيد، [پس] سجده كردند مگر ابليس كه سر پيچيد و تكبّر ورزيد و از كافران شد.» در این آیه نیز خداوند به ملائکه دستور داده است که بر آدم سجده کنند. قطعاً سجده بالاترین و برترین خضوع است و اگر تذلل و خضوع شرک باشد، پس همه ملائکه باید مشرک باشند و فقط ابلیس که سجده نکرد باید موحد باشد.[3] در حالیکه هیچکس تاکنون نگفته است که چنین عملی شرک است. بنابراین اعمال مسلمانان در توسل و تبرک به اولیای الهی نیز از این باب است.
همچنین خداوند در ضمن داستان حضرت یوسف (علیهالسلام) میفرماید وقتی حضرت یعقوب (علیهالسلام) و فرزندانش به نزد حضرت یوسف رسیدند، خود را به احترام یوسف بر زمین انداختند. «وَ خَرُّوا لَهُ سُجَّدا.[یوسف/100] و همه براى او به سجده افتادند.» پس آیا حضرت یعقوب و فرزندانش مشرک شده بودند؟ قطعاً چنین چیزی درست نیست، بلکه همانطور که گفته شد عبادت به معنای مطلق خضوع و خشوع همراه با محبت نیست، بلکه به خضوع و خشوعی عبادت گفته میشود که همراه با اعتقاد قلبی به ربوبیت معبود باشد.
با این تفسیر از عبادت، میتوان برداشت درستی از آیات قرآن داشت. بنابراین نه احترام به والدین شرک است و نه عبادت فرشتگان به حضرت آدم و نه سجده برادران یوسف به او شرک محسوب میشود. همانگونه که تبرک و بوسیدن ضریح اهل بیت و توسل جستن به آنان نیز شرک محسوب نمیشود، زیرا در هیچیک از این افعال، اعتقادی به ربوبیت آنها وجود ندارد. پس در یک جمله میتوان گفت که شیعیان ضریح ائمه اهل بیت را عبادت نمیکنند، بلکه آنها را تکریم میکنند.
نویسنده: مجتبی محیطی
پینوشت:
[1]. «الْعِبَادَة الْمَأْمُور بهَا تَتَضَمَّن معنی الذل وَمعنی الْحبّ فهی تَتَضَمَّن غَایة الذل لله بغایة الْمحبَّة لَهُ»؛ ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم، العبودیه، تحقیق: علی بن حسن، جده: مکتبه دارالوصاله، 1401ق، ج1، ص48.
[2]. سبحانی، جعفر، الوهابیه فی المیزان، قم: موسسه امام صادق، 1394ش، ص181.
[3]. سبحانی، جعفر، الوهابیه فی المیزان، قم: موسسه امام صادق، 1394ش، ص180.
إضافة تعليق جديد