متن مقاله
صحابه نزد اهل سنت از جایگاه بالایی برخوردار هستند، همان‌گونه که اهل بیت در نزد شیعه از جایگاه بسیار بالایی برخوردار هستند. البته این سخن به این معنی نیست که صحابه در نزد شیعه جایگاهی ندارد و یا اهل بیت نزد اهل سنت جایگاهی ندارند؛ بلکه قطعاً صحابه و اهل بیت نزد همه مسلمانان از جایگاه بالایی برخوردار هستند. اختلاف سنی و شیعه در این است که نزد اهل سنت، صحابه بعد از پیامبر، بهترین انسان‌ها هستند و با توجه به این‌که 3 تن از ائمه شیعه (امام علی، امام حسن، امام حسین) نزد اهل سنت از صحابه شمرده می‌شوند، این بزرگواران نزد اهل سنت نیز از جایگاه صحابه برخوردار هستند، افزون بر آن‌که دیگر امامان شیعه نیز نزد اهل سنت محترم هستند، اما اهل سنت برای آنان مقام عصمت و امامت قائل نیستند. در مقابل شیعیان نیز برای صحابه جایگاه بالایی قائل هستند و معتقدند برخی از صحابه کارهای بسیار مهمی انجام داده‌اند، با این وجود برخی از آن‌ها نیز خطاها و اشتباهاتی داشته‌اند.
اکنون این سوال مطرح است که آیا این اختلاف دیدگاه در موضوع صحابه و اهل بیت، باید منجر به اهانت به آنان شود؟ قطعاً اهانت کردن کاری نادرست و نارواست و نباید انجام گیرد؛ زیرا اساساً اهل بیت و صحابه نزد هر دو مذهب شیعه و سنی قابل ستایش و احترام هستند، بلکه اختلاف نظری در رابطه با جایگاه مقام آن‌ها مطرح است که این موضوع از موضوع‌های علمی است و باید در مجامع علمی طرح شود تا پژوهش‌گران بر اساس آرای علمی و تاریخی و اجتماعی، پی به حقیقت ببرند و طرح این مسائل در بین عوام مردم، کاری نادرست و اشتباه است.
البته برخی از معاندین وحدت و تقریب مذاهب اسلامی، با برجسته‌کردن این اختلافات، سعی دارند که بین مذاهب اسلامی اختلاف ایجاد کنند تا از این طریق جامعه اسلامی را متلاشی کنند. برخی از شبکه‌های ماهواره‌ای در این راستا عمل می‌کنند.
اما برای این‌که جایگاه صحابه نزد شیعیان بهتر درک شود، به روایتی از امام صادق اشاره می‌کنم؛ امام صادق در کتاب مصباح الشریعه باب هفتاد، در رابطه با صحابه رسول خدا چنین می‌فرماید: «هیچ‌گاه در رابطه با چیزی که برای تو روشن نشده است و به یقین نرسیده‌ای حکم نکن؛ زیرا خداوند غیبت و سوءظن به برادران مؤمن را جایز نمی‌داند، خصوصاً اگر آن شخص از صحابه پیامبر باشد؛ تا می‌توانی عمل دیگران را حمل بر صحت و نیکویی کن و توجیهات بدی برای فعل دیگران نکن. اما مصاحبت با رسول الله دو نوع است. گاهی ظاهری است و گاهی باطنی؛ مصاحبت ظاهری مثل کسی‌که فقط ظاهر رسول الله را دیده، سخن ایشان را شنیده و با ایشان هم‌نشین شده است. مصاحبت باطنی مثل کسی‌که به مقام معنوی پیامبر درک پیدا کرده و با پیروی از راه و روش پیامبر، متخلق به اخلاق رسول الله شده است. مصاحبت ظاهری و باطنی با رسول خدا برای هر شخصی فضیلت است، ولی مشروط به آن‌که آثار این مصاحبت بر رفتار و کردار گذشته و آینده او تأثیرگذار باشد. اگر مصاحبی بر خلاف دستورات و خلاف میل و خواسته رسول الله مرتکب اعمالی شود، به‌طور قطع مورد بغض و عقاب و مواخذه قرار خواهد گرفت. در بین مصاحبین پیامبر کسانی بوده‌اند که تا آخر به حالت نفاق به‌سر بردند یا هواپرست و غیر متقی بودند و یا بر خلاف دستورهای الهی رفتار کرده و از مسیر حق بیرون رفتند. اما در میان اصحاب پیامبر کسانی بودند که خداوند متعال آن‌ها را برای پیامبر خود برگزید و آنان را به بزرگ‌ترین کرامت و شرف و عزت زینت داد. آنان را به زینت معنوی تأیید کرد و نصرت الهی و پایداری و ثبات در مصاحبت پیامبر را به آنان ارزانی داشت. خداوند از لسان پیامبر به مدح و ثناء، ذکر و فضایل و مناقب و اعمال برجسته آنان پرداخته است و فضیلت صحابه را متذکر شده است. پس محبت آنان را به دل گیر و فضیلت آنان را متذکر شو. اما هر وقت حالات صحابه برای تو مشتبه شد، آنان را به پروردگار که عالم به غیب و باطن است واگذار و بگو خدایا هر کسی را که تو و رسول تو دوست دارند، من نیز دوست می‌دارم و هر که نزد تو و رسول تو مبغوض است، من نیز دشمن می‌دارم؛ زیرا خداوند تو را به بیش از این مکلف نکرده است.[1]
بنابراین شیعه به پیروی اهل بیت، معتقد به فضل صحابه است؛ زیرا صحابه توفیق دیدار رسول الله را داشته‌اند. در این بین برخی از صحابه به جایگاه بسیار بالایی رسیدند، تا جایی که مصاحبت باطنی رسول الله نصیب آن‌ها شد و برخی نیز توفیق مصاحبت ظاهری حضرت را پیدا کردند که هر دو مصاحبت در جای خود دارای فضیلت و ارزش است، ولی با این وجود برخی از همراهان پیامبر در حالت نفاق زندگی می‌کردند، به ظاهر اسلام داشتند، ولی در باطن ایمان به خدا و رسول نداشتند. با این وجود چون ما علم و آگاهی به نفاق آن‌ها نداریم، آن‌ها را به خدا واگذار کرده و از قضاوت در رابطه با آنان پرهیز می‌کنیم، مگر این‌که عداوت و دشمنی برخی از همراهان پیامبر برای ما مشخص شده باشد که در این صورت شیعه برائت از چنین اشخاصی می‌‌کند.

نویسنده: مجتبی محیطی

پی‌نوشت:

[1]. منسوب به جعفر بن محمد، امام ششم عليه السلام، مصباح الشريعة، ترجمه حسن مصطفوى، تهران، چاپ: اول، 1360ش، ص304-307.