یکی از چیزهایی که در دین اسلام از آن سخن به میان آمده است، موضوع جهنم و عذاب جهنمیان است که خداوند با صراحت تمام در قرآن، ذیل آیات 60 سوره بقره، 88 سوره آل‌عمران، 63 سوره توبه، 65 سوره احزاب، 17 سوره حشر و آیات فراوان دیگر، به این موضوع اشاره فرموده است که به کفار و منافقان و مشرکان و گنهکاران و ... وعده جاوید ماندن در جهنم را داده است؛ ولی با این وجود افرادی مانند ابن‌تیمیه و شاگردش، ابن‌قیم، معتقدند که آتش جهنم و عذاب الهی فنا می‌پذیرد؛ یعنی عذاب افراد جهنم همیشگی نیست و همه‌ی اهل جهنم از آن بیرون خواهند آمد. البته قابل توجه است که این موضوعِ به آخر رسیدن عذاب جهنم را پیش از ابن‌تیمیه افرادی مانند جهم بن صفوان، پیشوای فرقه جهمی‌ها مطرح کرده بود[1] و نیز بخاری در بیانی ابراز داشته و معتقد است که این فرقه بدتر از یهود و نصاری هستند...[2]
در هر حال البانی، عالم معاصر وهابی، می‌گوید: افراد زیادی بر این عقیده، ردّیه‌هایی نوشته‌اند که از جمله‌ی آنان، امام صنعانی است که ردّ خوبی را در کتاب «رفع الاستار فی البطال ادله فناء النار» بر ابن‌تیمیه و ابن‌قیم نگاشته است و من نیز در دو کتاب خود یعنی سلسله الاحادیث الضعیفه[3] و سلسله الاحادیث الصحیحه[4] ردّیه‌ای بر آن دو نوشته‌ام؛ اما هستند کسانی‌که از عقیده ابن‌تیمیه و شاگردش دفاع کرده‌اند، مثلاً حسن سقاف می‌گوید: از چیزهای عجیب و غریب این است که شخصی به نام «عبدالکریم صالح حمید» از علمای وهابی معاصر، کتابی به نام «القول المختار لبیان فناء النار» را در دفاع از این دو در ردّ بر البانی نوشته است و می‌گوید: «نسخه‌ای از کتاب رفع الاستار صنعانی که البانی مقدمه و حاشیه بر آن نوشته، به دستم رسید... در این نسخه، البانی، حمله شدیدی بر ضد ابن‌تیمیه و شاگردش کرده که آن را دیدم و نمی‌توان بر آن صبر کرد، چرا که گفته است ابن‌تیمیه و شاگردش به همان راهی از غلو که بدعت‌گذاران و هواپرستان رفته‌اند گرفتار شدند... البانی گمان کرده تأویل‌هایی که ابن‌قیم به خاطر ثابت کردن این موضوع، یعنی به آخر رسیدن آتش جهنم کرده است، از تأویل‌های معتزله و اشاعره سبک‌تر است. ابن‌تیمیه قدمش لغزیده و سخنی گفته که قبل از او کسی آن را نگفته است و دلیل هم برای آن نیاورده است... به همین خاطر برای دفاع از ابن‌تیمیه و شاگردش که حق با آن دو است، کتابی را نوشته‌ام که من از روی آگاهی و بینایی  بر آن عقیده دارم،... اگر ابن‌تیمیه و شاگردش در این بحث اشتباه هم کرده بودند، باز سزاوار سخنان تند البانی نبودند... آن‌ها این سخن را به خاطر دفاع از اسلام گفته‌اند...»[5] از طرف دیگر شخص دیگری از عالمان وهابی کتابی به نام «کشف الاستار لابطال فنا النار» در دفاع و در اثبات نظر البانی نوشته است، ولی تلاش وافر کرده که ثابت کند ابن‌تیمیه نیز این سخن را نگفته است.
در نتیجه این دیدگاه ابن‌تیمیه در حقیقت تأسی و پیروی از عقیده‌ی جهمی‌ها بوده که افکار و عقاید آن را زنده کرده و در این موضوع با آنان هم‌نوا گردیده است، چرا که ابن‌تیمیه با استدلال بر احادیث ضعیف که مخالف ده‌ها آیه و روایت مسلّم و صحیح است سعی کرده فنا ناپذیری جهنم را ثابت کند، که در نهایت با مخالفت بسیاری از عالمان روبرو گردیده و همین عقاید فاسدش منجر به این شد که از جامعه‌ی مسلمانان طرد شود و دست آخر در زندان از دنیا برود.

پی‌نوشت:

[1]. لسان المیزان، ابن حجر عسقلانی، موسسه الاعلمی للمطبوعات، بیروت، لبنان، ج2 ص334.
[2]. خلق افعال العباد، بخاری، چاپ عبدالرحمان عمیره، بیروت، لبنان، ص71.
[3]. سلسله احادیث الضعیفه، البانی، مکتبه المعارف، ریاض، عربستان، ج2 ص71.
[4]. سلسه احادیث الصحیحه، البانی، مکتبه المعارف، بیروت، لبنان، ج4 ص125 حدیث1551.
[5]. البشاره و الاتحاف، حسن سقاف، دار الامام نووی، مسقط، عمان، ص16