متن مقاله
صحابه رسول‌الله نزد همه مسلمانان دارای ارزش هستند. آن‌ها با رسول خدا ارتباط داشتند و مصاحبت پیامبر نصیبشان شده بود. برخی از آنان، راوی سنت پیامبر بوده‌اند و پیامبر را در سختی یاری کرده‌اند.
اهل سنت براین باورند که همه صحابه، عادل هستند و آن‌ها را مؤمن و بهشتی می‌دانند و اختلافات صحابه و مشاجرات صحابه را امری اجتهادی می‌دانند که حتی در صورت خطاکار بودن، مستحق اجر و ثواب هستند.[1] آن‌ها بر این باورند که هیچ‌کس حق انتقاد بر خطای اجتهادی صحابه را ندارد. صحابه از خطا محفوظ هستند و خداوند هیچ صحابی را در آخرت مؤاخذه نخواهد کرد، زیرا همان‌گونه که خداوند پیامبران را برگزیده است، صحابه را نیز برگزیده است.[2] اهل سنت دایره صحابه را بسیار گسترده می‌دانند و به هر فردی که در حالت ایمان، پیامبر را مشاهده کرده باشد و با ایمان از دنیا رود، صحابی اطلاق می‌کنند.[3]
شیعه پیرو اهل‌بیت نیز برای صحابه احترام قائل است، ولی بر این باور است که همه صحابه، دارای مقامی یکسان نبودند. برای این‌که دیدگاه شیعه نسبت به صحابه معلوم شود، به خلاصه‌ای از سخنان امام صادق (علیه‌السلام) در رابطه با صحابه اشاره می‌کنم تا جایگاه صحابه از نظر شیعه بهتر روشن شود؛ در کتاب مصباح الشریعه باب هفتاد، در رابطه با صحابه رسول خدا از امام صادق (علیه‌السلام) چنین نقل شده است: «هیچ‌گاه در رابطه با چیزی که برای تو روشن نشده است و به یقین نرسیده‌ای حکم نکن؛ زیرا خداوند غیبت و سوء ظن به برادران مؤمن را جایز نمی‌داند، خصوصاً اگر آن شخص از صحابه پیامبر باشد. تا می‌توانی عمل دیگران را حمل بر صحت و نیکویی کن و توجیهات بدی برای فعل دیگران نکن، اما مصاحبت با رسول الله دو نوع است؛ گاهی ظاهری است و گاهی باطنی. مصاحبت ظاهری مثل کسی‌که فقط ظاهر رسول الله را دیده، سخن ایشان را شنیده و با ایشان هم‌نشین شده است. مصاحبت باطنی مثل کسی‌که به مقام معنوی پیامبر درک پیدا کرده و با پیروی از راه و روش پیامبر متخلق به اخلاق رسول الله شده است. مصاحبت ظاهری و باطنی با رسول خدا برای هر شخصی فضیلت است، ولی مشروط به آن‌که آثار این مصاحبت بر رفتار و کردار گذشته و آینده او تأثیرگذار باشد. اگر مصاحبی بر خلاف دستورات و خلاف میل و خواسته رسول الله مرتکب اعمالی شود به‌طور قطع مورد بغض و عقاب و مؤاخذه قرار خواهد گرفت. در بین مصاحبین پیامبر کسانی بوده‌اند که تا آخر به حالت نفاق به‌سر بردند یا هواپرست و غیر متقی بودند و یا بر خلاف دستورهای الهی رفتار کرده و از مسیر حق بیرون رفتند. اما در میان اصحاب پیامبر کسانی بودند که خداوند متعال آن‌ها را برای پیامبر خود برگزید و آنان را به بزرگ‌ترین کرامت و شرف و عزت زینت داد. آنان را به زینت معنوی تأیید کرد و نصرت الهی و پایداری و ثبات در مصاحبت پیامبر را به آنان ارزانی داشت. خداوند از لسان پیامبر به مدح و ثناء، ذکر و فضایل و مناقب و اعمال برجسته آنان پرداخته است و فضیلت صحابه را متذکر شده است. پس محبت آنان را به دل گیر و فضیلت آنان را متذکر شو. اما هر وقت حالات صحابه برای تو مشتبه شد، آنان را به پروردگار که عالم به غیب و باطن است واگذار و بگو خدایا هر کسی را که تو و رسول تو دوست دارند من نیز دوست می‌دارم و هر که در نزد تو و رسول تو مبغوض است من نیز دشمن می‌دارم؛ زیرا خداوند تو را به بیش از این مکلف نکرده است.»[4]
بنابراین شیعه به پیروی اهل بیت، معتقد به فضل صحابه است؛ زیرا صحابه توفیق دیدار رسول الله را داشته‌اند. در این بین برخی از صحابه به جایگاه بسیار بالایی رسیدند تا جایی که مصاحبت باطنی رسول الله نصیب آن‌ها شد و برخی نیز توفیق مصاحبت ظاهری حضرت را پیدا کردند که هر دو مصاحبت در جای خود دارای فضیلت و ارزش است، ولی با این وجود برخی از همراهان پیامبر در حالت نفاق زندگی می کردند، به ظاهر اسلام داشتند، ولی در باطن ایمان به خدا و رسول نداشتند. با این وجود چون ما علم و آگاهی به نفاق آن‌ها نداریم، آن‌ها را به خدا واگذار کرده و از قضاوت در رابطه با آنان پرهیز می‌کنیم، مگر این‌که عداوت و دشمنی برخی از همراهان پیامبر برای ما مشخص شده باشد که در این صورت شیعه برائت از چنین اشخاصی می‌کند.

نویسنده: مجتبی محیطی

پی‌نوشت:

[1]. محمد طاهر مسعود، عقاید اهل سنت و جماعت، ترجمه مولوی محمد ابراهیم گرگیج، پیام اندیشه، 1393ش، زاهدان، ص205
[2]. محمد طاهر مسعود، عقاید اهل سنت و جماعت، ص206.
[3]. محمد طاهر مسعود، عقاید اهل سنت و جماعت، ص203.
[4]. مصباح الشريعة (احادیث منسوب به جعفر بن محمد، امام ششم عليه السلام)، ترجمه حسن مصطفوى، تهران، چاپ اول، 1360ش، ص304-307.