پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ برخی تاریخ‌دانان یکی از علل فروپاشی سلسله صفویان را مواد مخدر ذکر می‌کنند و معتقدند که از قرن هفتم میلادی این ماده وارد ایران شد. خسرو معتضد بر این باور است که دروایش هندی کشیدن مخدر را در ایران رواج دادند و در ابتدا نیز به‌صورت معجون و خوراکی مصرف می‌شد. ایشان در این باره می گویند: « انگلیسی‌ها از طریق دراویش هندی نحوه مصرف تریاک را در ایران تغییر دادند و پای این دراویش را به دربار شاه باز کردند، نماینده ناپلئون در دربار عباس میرزا در خاطراتش نوشته است: «وقتی‌که در دربار عباس میرزا بودم دیدم اطراف وی پر از درویش است این افراد به‌عنوان سائل و نیازمند به دربار می‌آمدند، زیرا ایرانیان به دست و دل‌بازی مشهور بودند و آنان را سر سفره خود می‌نشاندند وی نوشته است من به آنان مشکوک بودم و متوجه شدم هدف آن‌ها ترویج استفاده از مواد مخدر بین درباریان و مردم بوده است.»

در دوره قاجار کشت گسترده خشخاش به منظور صادرات آغاز شد. در این دوران تریاک در صندوق‌های ۱٫۲ شاهمنی (حدود ۶۰۰ کیلویی) صادر می‌شد. چون در طول مسیر حدود ۵ تا ۱۰ درصد به دلیل از دست دادن رطوبت از وزن آن کم شد وزن آن به یک پیکول چینی می‌رسید. در سال ۱۸۵۹ میلادی ۳۰۰ صندوق، در ۱۸۸۹ میلادی ۱۸۸۶ صندوق تریاک و در سال ۱۹۰۷ حدود ۱۰ هزار صندوق از ایران صادر شد که رشد سریع تولید این محصول را نشان می‌دهد.

به نوشته چاپ ۱۹۱۱ دانشنامه بریتانیکا؛ سود قابل توجه فروش تریاک موجب شد تا زمین‌های مخصوص کشت غلات، پنبه و محصولات دیگر به خشخاش‌کاری اختصاص پیدا کند و نتیجه آن یک قحطی بزرگ در سال‌های ۱۷۲–۱۸۷۱ بود که خشکسالی و عوامل دیگری هم در آن دخیل بودند. به ویژه در اصفهان که رودها و نهرهای زیادی در آن واقع بود. در شیراز، بهبهان و کرمانشاه بیشتر زمین‌ها به کشت این محصول اختصاص یافت و همین موجب کمیابی و گرانی گندم و غلات دیگر شد. مرغوبترین تریاک معروف به «تریاک عربستانی» در دزفول و شوشتر کشت می‌شد و تریاک یزد و ساری و بابل هم تریاک مرغوبی بود.

اما استعمال مواد مخدر و کشیدن آن از زمان قاجار شروع شد که صدمات جبران ناپذیری بر پیکره کشور زد. در مصرف مواد مخدر تا دوره قاجار، کاشت تریاک در ایران متداول نبود، اما در این دوره دراویش هندی به کرمان آمدند و در جوار مقبره شاه نعمت‌الله ولی ساکن شدند. آنان معتاد به افیون بودند و برای تأمین نیاز خود، در ماهان به کشت خشخاش پرداختند. در آن زمان بهترین تریاک ایران در ماهان به دست می‌آمد. [1] همچنین از این دوره، کشیدن تریاک با وافور، چراغ و نگاری به‌جای خوردن آن رایج شد. [2] کما اینکه شاردن می‌نویسد: «ایرانیان برخلاف حقیقت و کیفیت واقعی حالتی که مصرف کوکنار ایجاد می‌کند، مدعی هستند که حالتی که ایجاد می‌شود حالت خلسه است، یک جریان مافوق الطبیعه و جنبهٔ الهی در این جذبه وجود دارد.»[3]

پی نوشت:
[1].  نوایی، عبدالحسین، ماجراهای منع تریاک، فصلنامه گنجینه اسناد، دوره 4، شماره 4، زمستان 1373، ص ۱۷
[2]. سر ژان شاردن، سیاحت‌نامه شاردن، ترجمه عباسی، نشر امیرکبیر، تهران، 1345، ج 4، ص 48
[3]. همان