پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ از دید برخی از متصوفه، شیطان را مظهر صفات جلالیه خداوند می‌دانند و معتقدند که شیطان مظهر صفات جبار و متکبر که از صفات خداوند متعال است می‌باشد. در شبکه‌های مجازی با یکی از دارویش به بحث نشستیم و از او پرسیدم: شما که در ظاهر شیطان را از مطرودین درگاه الهی ولی در باطن از مقربین خداوند متعال میدانید، چراکه معتقدید خداوند متعال، صفت متکبر و جباریت را به شیطان داده است و قهر و غضب شیطان را مظهر قهر و غضب خدا میدانید. پس چرا خداوند متعال در قرآن کریم شیطان را ملعون و کافر خوانده است؟ «وَ إِذْ قُلْنا لِلْمَلائِکَةِ اسْجُدُوا لِآدَمَ فَسَجَدُوا إِلاَّ إِبْلیسَ أَبی وَ اسْتَکْبَرَ وَ کانَ مِنَ الْکافِرینَ [بقره / 34] خداوند متعال در این آیه صراحتاً شیطان را کافر خطاب می‌کند، لذا حرف شما با آیه قرآن در تضاد است.

صوفی: اتفاقاً همین آیه مبارکه در تأیید همین سخن بنده است. اول اینکه اگر به همین آیه دقت کنید می‌بینید که خداوند متعال در پی این است که فرشتگان را امتحان کند تا ببیند چه کسی بر غیر خدا سجده می‌کند.

من: عجب!!! واقعاً به این سخن که خداوند متعال درصدد بود تا فرشتگان را امتحان کند و ببیند چه کسی بر غیر او سجده می‌کند، سخن و نظر خود شماست یا اینکه عقیده مسلک شما است؟ چون تا به حال این‌چنین نظری را کسی غیر از شما مطرح نکرده است. گویا شما با تفسیر به رأی به این نظریه رسیدید. در جواب همین نظریه شما باید بگویم که این نظریه باطل است، چون خداوند متعال در همین آیه به فرشتگانش با کلمه (اسْجُدُوا) امر می‌کند که به حضرت آدم (علیه السلام) سجده کنند و این امتحان الهی است تا مشخص شود که کدام‌یک از آن‌ها از این امر الهی سرباز می‌زند. لذا اگر خداوند متعال از فعل امر استفاده نمی‌کرد، شاید می‌توانستیم نظریه شما را تا حدی قبول و مورد بررسی قرار دهیم ولی حالا که خداوند متعال از فعل امر برای امتحان فرشتگانش استفاده کرده است نظریه شما باطل است.

صوفی: اگر شما معتقدید که شیطان جزء فرشتگان بود و با سجده نکردن بر آدم، کافر شد، پس چرا خداوند متعال در همین آیه می‌فرماید: «و کان من الکافرین و ابلیس از کافران بود.» خدای متعال اینجا صراحتاً می‌گویند که شیطان از کافران بود، یعنی از گذشته از کافران بود، نه اینکه با این نافرمانی جزء کافران قرار بگیرد. پس شیطان درواقع مأمور الهی بود.

من: مشکل شما این است که به آیات قرآن به دید خودتان نگاه می‌کنید و همه آیات را تفسیر به رأی می‌کنید. برخی از تفاسیر معتقدند؛ «کان» در آیه «وَ إِذْ قُلْنا لِلْمَلائِکَةِ اسْجُدُوا لِآدَمَ فَسَجَدُوا إِلاَّ إِبْلیسَ أَبی وَ اسْتَکْبَرَ وَ کانَ مِنَ الْکافِرین»، [بقره، 34] به معنای «صار» است؛ یعنی از کافران گردید؛ به دلیل این‌که از فرمان خدا سرباز زد، از کافران شد. [1] این گروه برای اثبات ادعای خود به آیه‌ای از قرآن در مورد فرزند نوح (علیه السلام) استشهاد می‌کنند: «فَکانَ مِنَ الْمُغْرَقینَ»؛ [هود، 43] و او از غرق‌شدگان بود. روشن است که فرزند حضرت نوح (علیه السلام) پس از طوفان غرق شد، نه از ابتدا. بعضی نیز می‌گویند؛ شیطان در علم الهی از کافران بود، نه به‌ظاهر؛ یعنی خداوند می‌دانست که وی در آینده از کافران خواهد شد. [2] تفسیر برهان از امام صادق (ع) نقل می‌کند: «بپرهیزید از غضب که وسیله هر شر و کار ناشایسته‌ای است؛ زیرا ابلیس در زمره فرشتگان بود و گمان می‌رفت از آن‌ها باشد، ولی در علم پروردگار ازجمله فرشتگان نبود». [3] همه این‌ها نشان می‌دهد که این عقیده متصوفه اعتقادی انحرافی است که بر هیچ از آیات قرآن و روایات تکیه ندارد و ادله صوفیه در اثبات آن نیز سست و بی‌پایه و اساس است.

پی‌نوشت:
[1]. مراغی، احمد بن مصطفی، تفسیر المراغی، ج ‌1، ص 88، بیروت، داراحیاء التراث العربی، بی‌تا
[2]. ابن جوزی، ابوالفرج عبدالرحمن بن علی، زاد المسیر فی علم التفسیر، محقق المهدی، عبدالرزاق، نشر دارالکتب العربی، بیروت، 1422 ق، ج ‌1، ص 54
[3]. بحرانی، سید هاشم، البرهان فی تفسیر القرآن، نشر بعثت، تهران، چاپ اول، 1416 ق، ج ‌1، ص 175