آیا زنان در قیامت خداوند را میبینند؟!
شیعه و معتزله، معتقدند خداوند در دنیا و آخرت قابل رؤیت نیست، اما بسیارى از علمای اهل سنت، (اشاعره) بر این اعتقادند که خداوند اگر در این جهان دیده نشود، حتماً در قیامت دیده خواهد شد و احمد بن حنبل میگوید: کسیکه گمان کند که خداوند در آخرت دیده نمیشود، کافر است، توبه داده میشود، اگر توبه کرد امرش بر خدا برگردانده میشود، وگرنه کشته خواهد شد؛ حال سؤالی که برای معتقدین رؤیت خدا در قیامت پیش میآید این است که زنان نیز در بهشت مانند مردان، خداوند را میبینند یا نه؟!
در پاسخ میگوییم:
در جواب این سؤال بین علمای اهل سنت اختلاف است؛ عدهای معتقدند زنان خدا را نمیبینند؛ عدهای معتقدند میبینند و عده دیگر معتقدند که در بعضی اعیاد مثل عید فطر و عید قربان زنان میتوانند خدا را در بهشت ببینند.
و اما تفصیل پاسخ:
در مصنف ابن ابیشیبه از انس نقل شده است که پیامبر فرمود: ... روز جمعه، که نزد ما بهترین ایام است، ما آن را در روز قیامت «یوم المزید» میگوییم، گفتم: «یوم المزید» چیست؟ فرمود: خداوند در بهشت دشتی پهناور قرار داده و در آن ریگهایی از مشک سفید است و وقتی روز جمعه فرا میرسد، خداوند بر آن فرود میآید و در آن منبرهایی از طلا برای پیامبران قرار داده میشود و بهشتیان از اتاقهای خود پایین میآیند؛ سپس خداوند خود را به آنان نشان خواهد داد و میفرماید: چه میخواهید؟ میگویند: ای پرودگار ما! رضایتت را میخواهیم. ... پس به چیزی مانند روز جمعه احتیاج ندارند که خداوند نظرش و کرامتش را به آنان زیاد کند.[1]
محمد بن عبدالواحد دقاق، از علمای قرن ششم اهل سنت، نیز با سند خود از انس بن مالک حدیثی را از پیامبر اکرم نقل میکند که در روز قیامت، مردان مؤمن پروردگارشان را میبینند، پس ایشان را با نظر کردن در جمعهها تکریم میکند، که این روز، روز زیادی است، و زنان مؤمن در روز عید فطر و عید قربان خداوند را میبینند.[2] وی در اظهار نظری که نسبت به این روایت کرده است گفته این حدیث غریب است ولی افراد ثقه آن را نقل کردهاند.
سیوطی شافعی هم در کتاب خود بهطور مفصل در مورد رؤیت خداوند در قیامت سخن گفته که اینطور میگوید: رؤیت خداوند در ایستگاه (موقف بر روی پل صراط) برای همه (زنان و مردان) بدون اختلاف نظر علما، حاصل میشود؛ عدهای از اهل سنت معتقدند که این رؤیت برای منافقین نیز صورت میپذیرد و عده دیگری از آنان، این امر را برای کافرین هم میسر میدانند، سپس با ایجاد حجاب از آنان، این عدم رؤیت، حسرتی در وجود آنان باقی بماند و روایتی از حسن بصری است که شاهدی برای این مسأله است.
اما در مورد رؤیت خداوند در بهشت، اهل سنت اجماع دارند برای انبیاء الهی، رسولان، صدیقین هر امت و مردان مؤمن امت اسلام حاصل میگردد؛ در موارد دیگر اختلافاتی وجود دارد، اولین مورد، رؤیت خداوند توسط زنان مؤمنه امت اسلامی است که در این مورد سه نظر در بین علماء وجود دارد که عدهای این اقوال را نقل کردهاند، ازجمله، ابنکثیر در آخر تاریخ خود؛ نظر اول: زنان خداوند را در بهشت نمیبینند، چون آنها در خیمههای بهشتی پنهان هستند و در احادیث رؤیت خداوند، تصریحی به دیدن آنان نشده است؛ نظر دوم: بر طبق عمومات روایتهای رؤیت خداوند در قیامت، زنان نیز خداوند را خواهند دید و نظر سوم اینکه زنان در ایامی مانند اعیاد که خداوند برای همه بهشتیان تجلی میکنند، خداوند را خواهند دید، (ابن کثیر گفته است قول آخر به علت خاص احتیاج دارد.)[3]
ابن رجب حنبلی در کتاب «لطائف المعارف» آورده است: هر روزی که در دنیا برای مسلمانان عید بوده، در بهشت نیز برای آنان عید است که در آن برای زیارت پروردگارشان اجتماع میکنند، و خداوند برای آنان در این روز جلوه میکند، و روز جمعه که در قیامت به آن «یوم المزید» گفته میشود، و روز عید فطر و عید قربان، که در این اعیاد بهشتیان برای زیارت اجتماع میکنند، و روایت شده که زنان در دو عید (فطر و قربان) با مردان مشارکت داشته و غیر از روز جمعه، در دو عید دیگر خداوند را خواهند دید؛ این (تجلی خداوند در اعیاد) برای عموم اهل بهشت است، اما خواص بهشتیان هر روز عیدی، صبح و شام خداوند را زیارت میکنند.[4]
(نظر سیوطی): حدیثی که ابن رجب به آن اشاره کرد و دارقطنی در کتاب رؤیت خود ذکر کرد، به ابن کثیر نرسیده بود و ....[5]
قسطلانی،[6] ابن حجر هیتمی شافعی[7] و سفارینی حنبلی نیز جمعبندی همین مطالب را در کتابهای خود آوردهاند، با این تفاوت که سفارینی حنبلی ابتدا قول به عدم رؤیت خداوند توسط زنان را نقد کرده و میگوید: روایات در این باب عام است و زنان استثناء نشدهاند.[8] سپس در نقد قسمتی از سخنان سیوطی میگوید: ابنکثیر ظاهر حدیث دارقطنی را پذیرفته و معتقد شده زنان در اعیاد خداوند را میبینند، غیر از جمعهها و این قول را سیوطی نیز پذیرفته ولی این قول به دلیلی قویتر از روایت دارقطنی احتیاج دارد؛ سیوطی برخی از زنان (همسران انبیاء، دختران انبیاء) را استثناء کرده و گفته آنان خداوند را در غیر اعیاد هم میبینند؛ سفارینی به این افراد استثناء شده، افرادی مانند حضرت مریم، همسر فرعون، مادر و خواهر حضرت موسی را نیز افزوده است؛[9] همچنین سفارینی در توضیح کلام ابن رجب که گفته، تجلی خداوند در اعیاد، برای عموم اهل بهشت است، اما خواص بهشتیان هر روز عیدی، صبح و شام خداوند را زیارت میکنند، گفته برای خواص در دنیا هر روز عید بود، زیرا هر روزی که در آن معصیت نشود، عید است، پس خواص همیشه خداوند را خواهند دید.[10]
این اقوال نشان میدهد کسانیکه عقل خود را کنار گذاشتند، و روایات جعلی را پذیرفتند، تحلیلهایی مخالف قرآن مطرح میکنند و بهجای عقل سخنان ذوقی میگویند و در مثل این موارد مکنونات قلبی خود (در تفاوت بین جنس زن و مرد) را نشان میدهند.
پینوشت:
[1]. «... يَوْمَ الْجُمُعَةِ، وَهُوَ عِنْدَنَا سَيِّدُ الْأَيَّامِ، وَنَحْنُ نَدْعُوهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَيَوْمَ الْمَزِيدِ؛ قَالَ: قُلْتُ: مِمَّ ذَاكَ؟ قَالَ: لِأَنَّ رَبَّكَ تَبَارَكَ وَتَعَالَى اتَّخَذَ فِي الْجَنَّةِ وَادِيًا مِنْ مِسْكٍ أَبْيَضَ، فَإِذَا كَانَ يَوْمُ الْجُمُعَةِ، هَبَطَ مِنْ عِلِّيِّينَ عَلَى كُرْسِيِّهِ تَبَارَكَ وَتَعَالَى، ثُمَّ حَفَّ الْكُرْسِيَّ بِمَنَابِرَ مِنْ ذَهَبٍ مُكَلَّلَةٍ بِالْجَوَاهِرِ، ثُمَّ يَجِيءُ النَّبِيُّونَ حَتَّى يَجْلِسُوا عَلَيْهَا، وَيَنْزِلُ أَهْلُ الْغُرَفِ حَتَّى يَجْلِسُوا عَلَى ذَلِكَ الْكَثِيبِ، ثُمَّ يَتَجَلَّى لَهُمْ رَبُّكَ تَبَارَكَ وَتَعَالَى، ثُمَّ يَقُولُ: سَلُونِي أُعْطِكُمْ. قَالَ: فَيَسْأَلُونَهُ الرِّضَى، ... «فَلَيْسُوا إِلَى شَيْءٍ أَحْوَجَ مِنْهُمْ إِلَى يَوْمِ الْجُمُعَةِ لِيَزْدَادُوا إِلَى رَبِّهِمْ نَظَرًا، وَلِيَزْدَادُوا مِنْهُ كَرَامَةً».» مصنف ابن أبیشيبه، ابن أبیشيبه، ج1، ص477. جهت مشاهده تصویر کتاب کلیک کنید.
[2]. «أَخْبَرَنَا أَبُو الْحَسَنِ عَلِيُّ بْنُ أَحْمَدَ الْوَثَائِقِيُّ الْهَرَوِيُّ، بِقِرَاءَتِي عَلَيْهِ مِنْ أَصْلِ سَمَاعِهِ، حَدَّثَنَا أَبُو الْفَضْلِ مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ الْجَارُودِيُّ الْحَافِظُ، حَدَّثَنَا أَبُو عَبْدِ اللَّهِ مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ الإِصْطَخْرِيُّ، بِهَا، حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ مُوسَى الْوَتَّارُ، حَدَّثَنَا الْهَيْثَمُ بْنُ سَهْلٍ، حَدَّثَنَا أَبُو مُعَاوِيَةَ الضَّرِيرُ، حَدَّثَنَا عَطَاءُ بْنُ أَبِي مَيْمُونَةَ، عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «إِذَا كَانَ يَوْمُ الْقِيَامَةِ، رَأَى الْمُؤْمِنُونَ رَبَّهُمْ عَزَّ وَجَلَّ، فَأَكْرَمَهُمْ بِالنَّظَرِ إِلَيْهِ فِي كُلِّ جُمُعَةٍ، هُوَ يَوْمُ الْمَزِيدِ، وَيَرَاهُ الْمُؤْمِنَاتُ يَوْمَ الْفِطْرِ، وَيَوْمَ النَّحْرِ» قَالَ: هَذَا حَدِيثٌ غَرِيبٌ، لَمْ نَكْتُبْهُ إِلا بِهَذَا الإِسْنَادِ، مِنْ رِوَايَةِ أَبِي الْفَضْلِ الْجَارُودِيِّ الإِمَامِ الْحَافِظِ، وَهُوَ أَحَدُ حُفَّاظُ الْحَدِيثِ بِخُرَاسَانَ، وَرَدَ أَصْبَهَانَ، وَسَمِعَ مِنْهُ أَبُو بَكْرِ بْنُ مَرْدَوَيْهِ، وَأَبُو نُعَيْمٍ، وَرَوَيَا عَنْهُ جَمِيعًا.» مجلس إملاء في رؤية الله تعالى، محمد بن عبدالواحد، ج1، ص308.
[3]. «رُؤْيَةُ اللَّهِ تَعَالَى يَوْمَ الْقِيَامَةِ فِي الْمَوْقِفِ حَاصِلَةٌ لِكُلِّ أَحَدٍ، الرِّجَالِ وَالنِّسَاءِ بِلَا نِزَاعٍ، وَذَهَبَ قَوْمٌ مِنْ أَهْلِ السُّنَّةِ إِلَى أَنَّهَا تَحْصُلُ فِيهِ لِلْمُنَافِقِينَ أَيْضًا. وَذَهَبَ آخَرُونَ مِنْهُمْ إِلَى أَنَّهَا تَحْصُلُ لِلْكَافِرِينَ أَيْضًا، ثُمَّ يُحْجَبُونَ بَعْدَ ذَلِكَ لِيَكُونَ عَلَيْهِمْ حَسْرَةً، وَلَهُ شَاهِدٌ رُوِّينَاهُ عَنِ الْحَسَنِ الْبَصْرِيِّ.
وَأَمَّا الرُّؤْيَةُ فِي الْجَنَّةِ فَأَجْمَعَ أَهْلُ السُّنَّةِ أَنَّهَا حَاصِلَةٌ لِلْأَنْبِيَاءِ وَالرُّسُلِ وَالصِّدِّيقِينَ مِنْ كُلِّ أُمَّةٍ، وَرِجَالِ الْمُؤْمِنِينَ مِنَ الْبَشَرِ مِنْ هَذِهِ الْأُمَّةِ، وَاخْتُلِفَ بَعْدَ ذَلِكَ فِي صُوَرٍ؛ إِحْدَاهَا النِّسَاءُ مِنْ هَذِهِ الْأُمَّةِ، وَفِيهِنَّ ثَلَاثَةُ مَذَاهِبَ لِلْعُلَمَاءِ حَكَاهَا جَمَاعَةٌ مِنْهُمُ الحافظ عماد الدين بن كثير فِي أَوَاخِرِ تَارِيخِهِ، أَحَدُهَا: أَنَّهُنَّ لَا يَرَيْنَ لِأَنَّهُنَّ مَقْصُورَاتٌ فِي الْخِيَامِ؛ وَلِأَنَّهُ لَمْ يَرِدْ فِي أَحَادِيثِ الرُّؤْيَةِ تَصْرِيحٌ بِرُؤْيَتِهِنَّ. وَالثَّانِي: أَنَّهُنَّ يَرَيْنَ أَخْذًا مِنْ عُمُومَاتِ النُّصُوصِ الْوَارِدَةِ فِي الرُّؤْيَةِ. وَالثَّالِثُ: أَنَّهُنَّ يَرَيْنَ فِي مِثْلِ أَيَّامِ الْأَعْيَادِ، فَإِنَّهُ تَعَالَى يَتَجَلَّى فِي مِثْلِ أَيَّامِ الْأَعْيَادِ لِأَهْلِ الْجَنَّةِ تَجَلِّيًا عَامًّا، فَيَرَيْنَهُ فِي مِثْلِ هَذِهِ الْحَالِ دُونَ غَيْرِهَا، قَالَ ابن كثير: وَهَذَا الْقَوْلُ يَحْتَاجُ إِلَى دَلِيلٍ خَاصٍّ عَلَيْهِ.»الحاوی للفتاوی، سيوطی، ج2، ص241. جهت مشاهده تصویر کتاب کلیک کنید.
[4]. «وَقَالَ الحافظ ابن رجب فِي اللَّطَائِفِ: كُلُّ يَوْمٍ كَانَ لِلْمُسْلِمِينَ عِيدًا فِي الدُّنْيَا، فَإِنَّهُ عِيدٌ لَهُمْ فِي الْجَنَّةِ يَجْتَمِعُونَ فِيهِ عَلَى زِيَارَةِ رَبِّهِمْ، وَيَتَجَلَّى لَهُمْ فِيهِ، وَيَوْمُ الْجُمُعَةِ يُدْعَى فِي الْجَنَّةِ يَوْمَ الْمَزِيدِ، وَيَوْمُ الْفِطْرِ وَالْأَضْحَى يَجْتَمِعُ أَهْلُ الْجَنَّةِ فِيهِمَا لِلزِّيَارَةِ، وَرُوِيَ أَنَّهُ يُشَارِكُ النِّسَاءُ الرِّجَالَ فِيهِمَا كَمَا كُنَّ يَشْهَدْنَ الْعِيدَيْنِ مَعَ الرِّجَالِ دُونَ الْجُمُعَةِ، هَذَا لِعُمُومِ أَهْلِ الْجَنَّةِ، فَأَمَّا خَوَاصُّهُمْ فَكُلُّ يَوْمٍ لَهُمْ عِيدٌ يَزُورُونَ رَبَّهُمْ كُلَّ يَوْمٍ بُكْرَةً وَعَشِيًّا، انْتَهَى.»الحاوی للفتاوی، سيوطی، ج2، ص241. جهت مشاهده تصویر کتاب کلیک کنید.
[5]. «قُلْتُ: الْحَدِيثُ الَّذِي أَشَارَ إِلَيْهِ ابن رجب وَلَمْ يَقِفْ عَلَيْهِ ابن كثير أَخْرَجَهُ الدَّارَقُطْنِيُّ فِي كِتَابِ الرُّؤْيَةِ قَالَ: حَدَّثَنَا أحمد بن سلمان بن الحسن، ثَنَا محمد بن عثمان بن محمد، ثَنَا مروان بن جعفر، ثنا نافع أبو الحسن مولى بني هاشم، ثَنَا عَطَاءُ بْنُ أَبِي مَيْمُونَةَ، عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «إِذَا كَانَ يَوْمُ الْقِيَامَةِ رَأَى الْمُؤْمِنُونَ رَبَّهُمْ عَزَّ وَجَلَّ، فَأَحْدَثُهُمْ عَهْدًا بِالنَّظَرِ إِلَيْهِ فِي كُلِّ جُمُعَةٍ، وَيَرَاهُ الْمُؤْمِنَاتُ يَوْمَ الْفِطْرِ وَيَوْمَ النَّحْرِ» .» الحاوی للفتاوی، سيوطی، ج2، ص241. جهت مشاهده تصویر کتاب کلیک کنید.
[6]. «والحاصل أن رؤية الله تعالى واقعة يوم القيامة في الموقف لكل أحد من الرجال والنساء، وقال قوم من أهل السُّنّة: تقع أيضًا للمنافقين، وقال آخرون: وللكافرين أيضًا ثم يحجبون بعد ذلك لتكون عليهم حسرة، وأما الرؤية في الجنة فأجمع أهل السُّنّة على أنها حاصلة للأنبياء والرسل والصديقين من كل أمة ورجال المؤمنين من البشر من هذه الأمة، واختلف في نساء هذه الأمة فقيل لا يرين لأنهن مقصورات في الخيام، ولم يرد في أحاديث الرؤية تصريح برؤيتهن، وقيل يرين أخذًا من عمومات النصوص الواردة في الرؤية أو يرين في مثل أيام الأعياد لأهل الجنة تجليًّا عامًّا فيرينه لحديث أنس عند الدارقطني مرفوعًا: إذا كان يوم القيامة رأى المؤمنون ربهم عز وجل فأحدثهم عهدًا بالنظر إليه في كل جمعة ويراه المؤمنات يوم الفطر ويوم النحر.» إرشاد الساری لشرح صحيح البخاری، قسطلانی، ج10، ص410. جهت مشاهده تصویر کتاب کلیک کنید.
[7]. «وَسُئِلَ نفع الله بِهِ عَن النِّسَاء يرين الله فِي الْموقف كالرجال؟ فَأجَاب بقوله: نعم، بل قَالَ جمع من أهل السّنة أَنَّهَا تحصل لِلْمُنَافِقين فِي الْموقف، وَجمع أَنَّهَا تحصل للْكَافِرِينَ، ثمَّ يحجبون عَنهُ، وَأما الرُّؤْيَة فِي الْجنَّة، فأجمع أهل السّنة أَنَّهَا حَاصِلَة للأنبياء وَالرسل وَالصديقين من كل أمة وَرِجَال الْمُؤمنِينَ من الْبشر من هَذِه الْأمة، وَاخْتلف فِي نسَاء هَذِه الْأمة، فَقيل لَا يرين لِأَنَّهُنَّ مقصورات فِي الْخيام، وَلم يرد تَصْرِيح برؤيتهن، وَقيل: يرين لعُمُوم النُّصُوص، وَقيل: يرين فِي مثل أَيَّام الأعياد الَّتِي كَانَت فِي الدُّنْيَا كَيَوْم الْجُمُعَة، فَإِن التجلي فِيهَا عَام، وَأخرج الدَّارَقُطْنِيّ حَدِيث إِذا كَانَ يَوْم الْقِيَامَة رأى الْمُؤْمِنُونَ رَبهم عز وَجل وَفِيه، وَيَرَاهُ الْمُؤْمِنَات يَوْم الْفطر والأضحى.» الفتاوى الحديثية، ابن حجر هیتمی، ج1، ص153.
[8]. «ذَهَبَ جَمَاعَةٌ مِنَ الْعُلَمَاءِ مِنْهُمُ الْحَافِظُ عِمَادُ الدِّينِ بْنُ كَثِيرٍ إِلَى أَنَّ النِّسَاءَ لَا يَرَيْنَ اللَّهَ تَبَارَكَ وَتَعَالَى فِي الْآخِرَةِ، ... وَعُمُومُ الْأَحَادِيثِ شَامِلَةٌ لِلنِّسَاءِ مِنْ غَيْرِ تَوَقُّفٍ.» لوامع الأنوار البهية، سفارينی، ج2، ص248. جهت مشاهده تصویر کتاب کلیک کنید.
[9]. «وَأَخْرَجَ الْآجُرِّيُّ عَنْ عِكْرِمَةَ قَالَ: قِيلَ لِابْنِ عَبَّاسٍ - رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمَا - كُلُّ مَنْ يَدْخُلُ الْجَنَّةَ يَرَى اللَّهَ تَعَالَى؟ قَالَ: نَعَمْ. ... وَبِظَاهِرِ حَدِيثِ الدَّارَقُطْنِيِّ أَخَذَ ابْنُ كَثِيرٍ فَاخْتَارَ أَنَّ النِّسَاءَ يَرَيْنَ رَبَّهُمْ فِي الْأَعْيَادِ دُونَ الْجُمَعِ، وَبِهِ جَزَمَ الْحَافِظُ السُّيُوطِيُّ، لَكِنَّهُ يَحْتَاجُ إِلَى دَلِيلٍ خَاصٍّ أَقْوَى مِنْ حَدِيثِ الدَّارَقُطْنِيِّ، وَاسْتَثْنَى الْحَافِظُ السُّيُوطِيُّ زَوْجَاتِ الْأَنْبِيَاءِ عَلَيْهِمُ السَّلَامُ وَبَنَاتِهِ فَيَرَيْنَهُ تَعَالَى فِي غَيْرِ الْأَعْيَادِ، كَمَا أَنَّ أَبَا بَكْرٍ وَعُمَرُ يَرَيَانِهِ تَعَالَى أَزْيَدَ مِنْ غَيْرِهِمَا مِنْ غَيْرِ الْأَنْبِيَاءِ عَلَيْهِمُ الصَّلَاةُ وَالسَّلَامُ، قُلْتُ: وَمَرْيَمُ ابْنَةُ عِمْرَانَ، وَامْرَأَةُ فِرْعَوْنَ يَنْبَغِي أَنْ تَكُونَ مِنَ الْمُسْتَثْنَيَاتِ، وَكَذَا نَحْوُهُمَا كَأُمِّ مُوسَى وَأُخْتِهِ، وَاللَّهُ أَعْلَمُ.» لوامع الأنوار البهية، سفارينی، ج2، ص248. جهت مشاهده تصویر کتاب کلیک کنید.
[10]. «... قَالَ الْحَافِظُ ابْنُ رَجَبٍ فِي اللَّطَائِفِ: رُوِيَ أَنَّهُ يُشَارِكُ النِّسَاءُ الرِّجَالَ فِيهِمَا كَمَا كُنَّ يَشْهَدْنَ الْعِيدَيْنِ مَعَ الرِّجَالِ دُونَ الْجُمُعَةِ، قَالَ: فَهَذَا لِعُمُومِ أَهْلِ الْجَنَّةِ، فَأَمَّا خَوَاصُّهُمْ فَكُلُّ يَوْمٍ لَهُمْ عِيدٌ يَزُورُونَ فِيهِ رَبَّهُمْ كُلَّ يَوْمٍ مَرَّتَيْنِ بُكْرَةً وَعَشِيًّا، لِأَنَّ الْخَوَاصَّ كَانَتْ أَيَّامُ الدُّنْيَا كُلُّهَا لَهُمْ أَعْيَادًا، فَصَارَتْ أَيَّامُهُمْ فِي الْآخِرَةِ كُلُّهَا أَعْيَادًا، قَالَ الْحَسَنُ - رَحِمَهُ اللَّهُ تَعَالَى: كُلُّ يَوْمٍ لَا يُعْصَى اللَّهُ فِيهِ فَهُوَ عِيدٌ، فَالْيَوْمُ الَّذِي يَقْطَعُهُ الْمُؤْمِنُ فِي طَاعَةِ مَوْلَاهُ وَذِكْرِهِ وَشُكْرِهِ فَهُوَ لَهُ عِيدٌ. انْتَهَى مُلَخَّصًا ...» لوامع الأنوار البهية، سفارينی، ج2، ص250. جهت مشاهده تصویر کتاب کلیک کنید.
إضافة تعليق جديد