پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ فهم سلف در بین جریانات اسلامی، از جایگاه مهمی برخوردار است. جریانی در این موضوع افراط کردند و برای فهم سلف اعتبار خاصی قائل‌اند و این باعث ایجاد یک منهج جدید در فکر و اندیشه اسلامی ‌شده است. آن‌ها فکر سلف را بهتر، دقیق‌تر، اصیل‌تر و نماینده فکر صحیح اسلامی می‌دانند. بر این اندیشه که از ابن تیمیه شروع شده، اشکالاتی وارد است. سلف صالح که در سه قرن ابتدای اسلام زیسته است، دارای تاریخ پرفراز و نشیبی است. آن‌قدر که هیچ انسان منصفی نمی‌تواند برای تئوری زندگی و فقه عملی خود، به این سه قرن، به‌عنوان الگو نگاه کند. یکی از ویژگی‌های این سه قرن قیام‌های بسیار و پی‌درپی است، که در آن دوره واقع شده است.
معلوم است که قیام همیشه با برخورد حق و ناحق و یا دو ناحق، به‌وجود می‌آید و نمی‌توان دو حق با یکدیگر، در این سطح تعارض داشته باشد، چگونه این سلف، به‌صورت کلی برای ما معیار است؟ نمونه‌های این تعارضات را می‌توان شمرد: قیام کربلا، قیام مختار[1]، قیام زید[2]، قیام بنی العباس بر علیه بنی امیه و یا قیام ابومسلم خراسانی[3]، واقعه حره[4]، آتش کشیده شدن حرم امن الهی توسط خلیفه «یزید»، جنگ‌های امویان با آل زبیر، جنگ‌های امویان و عباسیان و قیام شریک ابن شیخ المهری[5] نام برد و .... تمام این قیام‌ها علیه جریان عمومی بیان شده از طرف گروه‌های سلفی در تأیید روش و منهج سلف صالح است.
چگونه انسان منصف می‌تواند با این مجموعه عظیم از اختلافات فکری و رفتاری، آن را دارای یک شیوه حرکتی در فعل و عمل و عقیده دانسته و بالاتر این‌‌که آن‌ها را الگو بداند و بدتر از آن عمل و حتی ترک ایشان را حجت در رفتار و تبعیت از آن‌ها را واجب شرعی بداند.
برای نمونه به تحلیل تعدادی خاورشناسان اشاره می‌کنیم:
تحلیل افراد خارج از حوزه اسلام به ما می‌فهماند، که تحلیل تاریخ قرون طلایی، به علت تعارضات واقع در عمل افراد آن، به‌هیچ‌وجه برای ما نمی‌تواند یک الگوی عملی باشد.
آرنولد توین‌بی می‌گوید: حضرت علی (علیه السلام) نتوانست با ریاکاری‌های سیاسی خلیفه مقابله کند، لذا او و پسرش حسین (علیه‌السلام)، نوه پیامبر (صلی الله علیه و آلِه) مظلومانه به شهادت رسیدند.[6]
رن فراری نیز می‌گوید: قیام زید بن علی بر بنی امیه در سال 122 هـ. ق را به‌خاطر ستمگری، اضطراب و خفقان یوسف بن عمر ثقفی، عمال امویان در عراق بیان می‌نماید.[7]
تفسیر خاورشناسان که از بیرون به این مجموعه نگاه می‌کنند و بدون هیچ تعصبی، به گروهی از سلف نظرات خود را بیان می‌کنند، برای ما مفیدتر است. این تحلیل‌ها سوای صحیح یا غلط بودن آن، برای ما اصل تعارض و تفاوت روش سلف را ثابت می‌کند. به‌خصوص که این نظرات در آثار ایشان به تواتر رسیده است.

پی‌نوشت:

[1]. قیام مختار، جنبشی به رهبری مختار ابن ابی عبید ثقفی با هدف خون خواهی از شهدای کربلا. این قیام در سال 66 قمری در کوفه شروع شد و درآن بسیاری از عاملان شهادت امام حسین ع و یارانش از جمله عبید الله ابن زیاد، عمر بن سعد، شمر بن ذی الجوشن و سنان بن انث و ...کشته شدند. قیام مختار با نام محمد بن حنفیه صورت گرفت. برخی عالمان شیعه معتقدند که مختار با دستور امام سجاد (ع) قیام کرده است تاریخ سیاسی امامان شیعه، رسول جعفریان، نشر علمی 1390.
[2]. فرزند علی بن الحسین (ع). او بیتر به علت نبردی دو روزه علیه هشام ابن عبدالملک خلیفه امی در وفه صورت داد معروف است همچنین زید امام پنجم شیعیان زیدیه می باشد و شیعیان زیدیه اور ا جانشین و امام پس از علی بن الحسین می دانند وی برای شیعیان دوازده امامیمورد احترام است ولی علمای دوازده امامی معنقتند که وی هیچ گاه دعوی امامت نداشته است.ابن جریر طبری محمد، تاریخ طبری، تاریخ الرسل و الملوک و صله تاریخ الطبری، دارالتراث، بیروت چاپ دوم،1387 ق
[3]. یکی از فرماندهان نظامی ایران و رهبر جنبش ساه جامگان بود که تونست با براندازی حکومت بنی اامیه حکومت بنی عباس را پایه گذاری کند نام اصلی او بهزاد ان پسر ونداد بود که به توصیه ابراهیم امام» یکی از بزرگان بنی عباس به عبدالرحمان تغییر نام داد و با حکم وی رهسپار خراسان شد تا رهبری جنبش ضد اموی را در این منطقه را بر عهده بگیرد وی پس از پیروزی بر حاکم خراسان و تسخیر مرو، سپاهی را روانه عراق نمود و توانست 132 ه ق ريا، مروان خلیفه تموی را شست دهد سپس وی در سال 137 ه ق در زمان خلافت سفاح به طرز توطئه امیزی به دستور منصور، به قتل رسید.مراجعه به تاریخ طبری، همان.
[4]. واقعه حره اشاره به واقعهای تاریخی است که در آن مردم مدینه بر علیه خلیفه اموی یزید بن معاویه قیام کردند و بدنبال آن واقعه خونین درهم شکستن قیام توسط یزید با حمله خون بار سپاهیانش به شهر مدینه در سال 63 قمری رخ داد. سپاهیان بعد از فتح مدینه سه روز شهر را بر خود مباح دانستند و در پی آن خون های بسیاری ریخته شد و حریم ها شکسته شد. و 6000 هزار کشته بر جای گذاشت.همان.
[5]. این قیام که در ماه های اغازین خلافت عباسی در سال 1323 هجری قمری در ماوراء النهر اتفاق افتاد نخستین قیامی بود که خلافت نو پای عباسی را به چالش کشاد و رهبر این قیام بابهر گیری از زمینه های مذهبی مردم توانست توده وسیعی از اعراب و ایرانیان آن سامان را که از نیرنگ عباسیان در انتخاب شعار الرضا من آل محمد خون ریزی فراوانی کرده بوند و لی حاضر به تحویل خلافت به فرزندان علی (ع) نبودند به خشم امده بودند را جمع کرده و با مساعی ابومسلم این قیام سرکوب شد.همان.
[6]. تو ین بی آرنولد، تاریخ تمدن، ترجمه یعقوب آژند، تهران انتشارت مولی، 1362 .
[7]. فراری رن، تاریخ ایران از اسلام تا سلاجقه، ترجمه حسن انوشه، تهران انتشارات امیر کبیر 1363.