پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ یکی از وظایف خطیر و مهم امام عسکری (علیه السلام) معرفی امام بعد از خود بود. این امر در دوران امامان قبل از امام عسکری با مشکل خاصی مواجه نبود و حضرات معصومین (علیهم السلام) جانشینان بعد از خود را به مردم معرفی می‌کردند. اما در دوران امام عسکری (علیه السلام) با وجود فشارهای فراوان و تهدیدهای بسیاری که صورت گرفت، این امر را بر امام یازدهم مشکل ‌کرد.
آن‌چه که در تاریخ نقل شده است، امام عسکری (علیه السلام) در دو مرحله نایب خود را معرفی کرد؛ یکی در روز سوم ولادت امام زمان (عجل الله تعالی فرجه)، و بار دیگر سه روز قبل از وفات خود. حضرت امام حسن عسکری (علیه السلام) برای انجام رسالتش، راه‌کارهای متفاوتی را طراحی کرد، که به برخی از آن‌ها اشاره می‌کنیم:
1) یکی از کارهای امام برای معرفی جانشین بعد از خودش، سخنرانی‌ها و بیانات ایشان بود.
موسی بن جعفر بن وهب بغدادی از امام عسکری (علیه السلام) نقل می‌کند که حضرت فرمود: «کانی بکم و قد اختلفتم بعدی فی الخلف منی اما ان المقر بالائمه بعد رسول الله صلی الله علیه و آله المنکر لولدی کمن اقر بجمیع انبیاء الله و رسله ثم انکر نبوه محمد صلی الله علیه و آله و المنکر لرسول الله کمن انکر جمیع الانبیاء لان طاعه آخرنا کطاعه اولنا و المنکر لاخرنا کالمنکر لاولنا اما ان لولدی غیبه یرتاب فیها الناس الا من عصمه الله عزوجل.[1] گوئی شما را می‌بینم که بعد از من درباره جانشینم، به اختلاف پرداخته‌اید. آگاه باشید کسی‌که تمامی امامان بعد از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) را اذعان داشته باشد، اما فرزندم را انکار ورزد، همانند کسی است که همه پیامبران الهی را اقرار نماید و نبوت حضرت محمد (صلی الله علیه و آله و سلم) را منکر شود و انکار کننده رسول خدا، به‌سان منکر تمامی پیامبران می‌باشد، و به همین ترتیب انکار کننده آخرین ما، در ردیف منکر اولین ما قرار دارد. هوشیار باشید که فرزندم را غیبتی است که مردم در آن به تردید دچار می‌شوند، مگر آن‌که خداوند صاحب عزت و جلال‏ نگهدارش ‏باشد.»
در روایت دیگری از امام عسکری (علیه السلام) آمده است که حضرت فرمودند: «الحمدلله الذی لم یخرجنی من الدنیاء حتی أرانی الخلف من بعدی.[2] ستایش خداوندی که قبل از آن‌که از دنیا بروم، جانشینم را نشانم داد.»
2) یکی دیگر از روش‌های امام یازدهم برای معرفی جانشین خود، نشان دادن کودکش، به خواص از اصحاب بود.
شیخ صدوق در کتابش نقل کرده است، که در روز سوم ولادت امام زمان (عجل الله تعالی فرجه) امام عسکری (علیه السلام)، ایشان را بر اصحاب خود عرضه کردند و فرمودند: «هذا صاحبکم من بعدی و خلیفتی علیکم و هو القائم الذی تمتد إلیه الأعناق بالانتظار...[3] این فرزند، صاحب شما بعد از من، و جانشین من بر شماست. او قائمی است که مردم در انتظار او به‌سر خواهند برد...»
احمد بن اسحاق اشعری می‌گوید: «به نزد امام عسکری رفتم تا از جانشین آن حضرت سؤال کنم. عرض کردم که ای فرزند رسول خدا جانشین شما، بعد از شما کیست؟ حضرت فوراً از جای خود برخاستند و به داخل اتاقی رفتند و با کودکی زیبا بازگشتند و فرمودند: «یا أحمد بن إسحاق! لولا کرامتک علی الله عزوجل و علی حججه، ما عرضت علیک إبنی هذا...[4] ای احمد بن اسحاق! اگر کرامت تو نزد خدا و حجت‌های خدا نبود، هرگز این کودک را به تو نشان نمی‌دادم.»
آن‌چه که از روایات مذکور و بسیاری روایات دیگر، به‌دست می‌آید، این است که اما با وجود تمام خطراتی که کودکش را تهدید می‌کرد، از انجام رسالت بزرگش دست نکشید و جانشین بعد از خود را معرفی نمود، تا بهانه‌ای برای مغرضین و دشمنان باقی نماند.

پی‌نوشت:

[1]. بحار الانوار، علامه مجلسی، داراحیاءالتراث, بیروت: ج51، ص160، ح6
[2]. همان، ح9
کمال الدین و تمام النعمة، شیخ صدوق، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، بیروت: ص408
[3]. کمال الدین و تمام النعمة، شیخ صدوق، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، بیروت: ص431، ح8
[4]. همان، ص384، ح1

نویسنده: محمد یاسر بیانی