پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ سفرا یا نواب خاص در اعتقاد شیعه به چهار سفیر یا نائب خاصی اطلاق می شود که امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) از طریق آنان و در شرایط خاص با شیعیان تماس می‌گرفت. در طی دوران غیبت صغری شیعیان از طریق این چهار نائب با آن حضرت در ارتباط بوده و درخواست‌ها و مسائل خود را طرح می‌کرده‌اند و پاسخ می‌گرفتند.[1]
اما صوفیه گنابادی نیابت نوّاب اربعه را نپذیرفته و بر نیابت جنید بغدادی که از اقطاب خودشان می‌باشد، تاکید می‌نمایند.[2] و سخن از جایگاه سفارت و وساطت نوّاب اربعه، فقط در اخذ هدایا و وجوهات به میان می‌آورند؛ و آنان را فاقد مقام معنوی وعلمی می‌شمارند.
شهرام پازوکی در این‌باره می‌نویسد: «نوّاب اربعه به نظر بسیاری از مشایخ صوفیه با این‌که افراد جلیل القدر و معتمد امام(علیه السلام) بودند، اما مقام معنوی نداشتند، بلکه تنها واسطه‌ی ظاهری بودند و وکالت در اخذ هدایا یا وجوهات و از این قبیل داشتند، آنان حتی جنبه‌ی علمی و فقهی خاصی هم نداشتند.»[3]
ملاعلی گنابادی نوّاب اربعه امام زمان(عج الله تعالی فرجه الشریف) را به دیده‌ی تحقیر می‌نگرد و آنان را شایسته نیابت ندانسته و در حد نگهبان تنزّل می‌دهد و خلافت و قائم مقامی معصومین را ویژه‌ی اقطاب این سلسله می‌شمارد و می‌گوید: «وکلاء را در غیبت صغری سفارت ظاهریّه به اطلاعات جزئیّه است تا زمان معین و رجال و اولیاء را سفارت باطنیّه کلیّه چون حاجب و قایم مقام، نظیر علم و معرفت.»[4]
چنانکه مشخص است این دیدگاه متفاوت از اعتقادی است که شیعیان در مورد نوّاب اربعه دارند. و این بزرگان (نواب اربعه) نه تنها از جانب معصومین (علیهم السلام) بلکه از سوی بسیاری از علماء و بزرگان شیعه به خوبی ازآنها یاد شده است. و با بررسی روایاتی که در توثیق و تأیید این بزرگان از ناحیۀ امام عسکری(علیه السلام) و امام زمان (عجل الله فرجه) صادر شده این نکته روشن می شود که اولین کسانی که به نواب اربعه امام زمان یقین و اعتقاد داشتند، امام معصوم بوده است.
به عنوان مثال: احمد ابن اسحاق می گوید: از امام عسکری(علیه السلام) درباره عثمان بن سعید پرسیدم حضرت فرمودند : هر چه او و پسرش محمد بن عثمان از طرف من بگویند از من است. ابو سهل نوبختی دانشمند و فیلسوف شیعی هم به آنها اعتقاد داشته است. و درباره آنها می‌گوید آنها نزد دوست و دشمن از افراد دیگر داناتر بوده اند.[5] شیخ طوسی نیز در کتاب‌هایی که در علم رجال تألیف کرده است از آنها به بزرگی یاد کرده و به نیابت آنها اقرار داشته است.[6]
شیخ عباس قمی در کتاب مفاتیح الجنان درباره نوّاب خاص امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) می‌فرماید: «در میان تمام اصحاب خاص ائمه، به بزرگی و جلالت قدر نواب اربعه کسی نمی‌رسد و سپس یاد آور می‌شود که برخی از علمای شیعه قایل به عصمت نواب اربعه شده‌اند».[7]

پی‌نوشت:
[1]. صدر، سید محمد صادق، تاریخ الغیبه الصغری، انتشارات قم، ص 142
[2]. گفتگوهای عرفانی با نورعلی تابنده سالهای 75-76 ، چهارم، 1387، ص 51          
[3]. پازوکی، شهرام، مجله هفت آسمان، ش6، ص 27
[4]. گنابادی، ملا علی، صالحیه، انتشارات حقیقت، ص 223
[5]. دوانی، علی، موعودی که جهان در انتظار اوست، انتشارات مسجد جمکران، ص 215
[6]. شیخ طوسی، محمد بن حسن، رجال، چاپ جامعه مدرسین، سال ۱۴۱۵هـ ق، ج۱، ص ۴۰۱
[7]. قمی، شیخ عباس، کلیات مفاتیح الجنان، انتشارات فاطمة الزهراء، ص80