پايگاه جامع فرق، اديان و مذاهب_ پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ مهم‌ترین متن دینی اهل حق "کلام خزانه" یا "سرانجام" نام دارد که در نظر غالب اهل حق در حکم وحی منزل، و تعلیمات آن کامل و بالاترین سند مسلکی و حاکم بر جمیع شئون زندگانی اهل حق‌ها است و مراسم و تشریفات مذهبی و دعاهای یارسان از آن سرچشمه گرفته است. کلام خزانه، مجموعه کتاب‌ها و رساله‌هایی است که در قرن هفتم و هشتم هجری توسط رهبران و بزرگان اهل حق تدوین شده و دارای شش بخش یا جزء است.[1]
1. بارگه بارگه:
شامل 72 بند است که توسط 72 پیر سروده شده. درباره فرود آمدن بارگاه ذات احدیت الهی در زمان‌های بس کهن در سرزمین‌های گوناگون ایران و جهان است. همچنین درباره‌ی گردش ارواح فرشتگان در پیکره پیغمبران، پادشاهان، بزرگان و سرداران ایران. این بخش از سرانجام را هفتاد و دو پیر سروده‌اند و هر بند آن مستقل و بدیع است و هر بند به طرز و شیوه‌ای مخصوص سروده شده و در هر یک فکری مخصوص غلبه دارد. در اشعار مزبور به نامداران و بزرگان و قهرمانان تاریخی و افسانه‌ای ایران نیز اشاره‌شده است.[2]
2. دوره هفتوانه:
غالباً از قربانی و ادعیه و گشت و گذارهای ارواح در هفت طبقه آسمان و خلقت فرشتگان و برگزاری جم‌ها در روز ازل حکایت می‌کند.[3]
3. گلیم و کول:
به معنای گلیم به دوش و پشمینه پوش، درباره مجاهدت‌های پیر بنیامین در مهاجرت به یمن است. درباره‌ی ریاضت‌ها و مجاهدت‌های شخصی به نام "پیر بنیامین" در یمن است که روزگاری دور لباس پشمینه می‌پوشید و در یمن به سقایی می‌پرداخته است. زمانی وی با عده‌ای از یارانش سوار بر کشتی از دریای اسکندریه می‌گذشته که ناگهان باد وزیدن گرفته و دریا طوفانی و متلاطم می‌گردد. مسافرین کشتی، چندین روز را در سختی و گرسنگی به سر می‌برند. پیر بنیامین برای نجات مسافرین و یارانش به درگاه حق‌تعالی راز و نیاز می‌نماید و سرانجام دعای وی مستجاب می‌گردد و همگی از طوفان نجات می‌یابند و به خدمت سلطان بازمی‌گردند.[4]
4. دوره چهلتن:
از آفرینش چهل تن از فرشتگان گزارش می‌دهد که در ازل برای رازداری آفریده شده‌اند و در قرن هشتم هجری در پیکره چهل تن تجلی کرده، مردم را به توحید دعوت کرده‌اند. این بخش از سرانجام دارای چهل بند است که هر بند آن را شاعری سروده و در آن سرایش‌ها، ذات و صفات جلال و جبروت حق‌تعالی توصیف‌شده است.[5]
5. دوره عابدین:
شامل مناجات‌های عابدین جاف است که از احوال صالحان و گناهکاران پس از مرگ هم صحبت می‌کند. [6]
6. خرده سرانجام:
مربوط به آداب و مناسک است مثل برگزاری جم، جوز شکستن و سر سپردن، نامگذاری کودک، ازدواج، دعای غسل و تلقین ميت.[7]
اشعار کتاب‌های اهل حق به گویش گورانی تحت تأثیر لهجه‌های لکی و لری به اشعار ده هجائی و هشت هجائی سروده شده است. لازم به ذکر است که کلمه گورانی در اصل منسوب به گوران است و گوران نام یکی از طوایف مهم کرد بین سنندج و کرمانشاه می‌باشد که بیشتر پیرو دین اهل حق می‌باشند و عده‌ای از آنان پیرو مسلک اهل‌حق‌اند.[8]
بیشتر متون فرقه یارسان منثور است و هر منظومه شامل دو مصراع و هر مصراع مرکب از ده هجاست و می‌توان آن را نوعی مثنوی نامید که از لحاظ قیافه و حروف اواخر دو مصراع با همدیگر همانند و اغلب تابع قوانین قافیه‌اند.
چونکه اساس مطالب و مبانی اعتقادی اهل‌حق به مساله تناسخ برمی‌گردد، در جای‌جای این کتاب به بهانه‌های مختلف به مساله تناسخ اشاره‌شده است و نیز به خرافاتی اشاره شده که به‌عنوان دلیل برای افعال اهل‌حق بیان‌شده است؛ همانند اینکه بارگه بارگه به‌طور صریح سعی در القاء مسأله تناسخ به مخاطب دارد و اینکه تناسخ را از فرود آمدن ذات خداوند در زمان‌های کهن در سرزمین‌های گوناگون ایران و جهان سخن می‌گوید و همچنین بیان می‌کند که گردش ارواح فرشتگان در پیکره پیغمبران و پادشاهان و بزرگان و سرداران ایران انجام‌شده است و باید توجه داشت که نام بردن طیف‌های گوناگونی که افراد مختلف جامعه به‌هر روی تمایل به یکی از این طیف‌ها دارند، به مخاطب القاء می‌کند که مسأله تناسخ مطلبی تازه و ابداعی نبوده و نیست تا جایی که حتی در ارواح پیامبران و بقیه طیف‌های مهم جامعه این مساله روی‌داده است و در آخر با اشاره غیرمستقیم نتیجه می‌گیرد، تناسخ امری ثابت‌شده و مسلم است بدین‌صورت که این بخش از نامه سرانجام را منسوب به هفتاد و دو پیر می‌کند تا ایشان را از خطای در فکر و انحراف اعتقادی مبرا کند. چرا که اگر نویسنده این بخش یک نفر بود، مخاطب می‌توانست به او ایراد وارد کند که مطلب شما بوی انحراف از عقاید عمومی مردم است و برای اینکه عقیده تناسخ را به مخاطب بفماند، باید سعی فراوان نماید، و حال‌آنکه با نوشتن این جمله که «این بخش از نامه سرانجام را هفتاد و دو پیر سروده‌اند» تمای شبهاتی که ممکن است از یک یا چند سراینده اندک سر زند، از جمع هفتاد و دو نفری دور می‌شوند، درنتیجه به‌صورت غیرملموس به نتیجه دلخواه خود می‌رسد و برای اثبات مدعایش نیازی به آوردن صغری و کبری ندارد و خواننده عامی با خواندن چنین متنی هیچ‌گاه در پی فحص و تحقیق در مورد صحت آن برنمی‌آید.

پی‌نوشت:

[1]. صفی زاده، صدیق، نامه سرانجام کلام خزانه، هیرمند، 1375، صص 20 و 21
[2]. صفی زاده، صدیق، دانشنامه نام‌آوران یارسان، هیرمند، تهران، 1376، ص 15
[3]. صفی زاده، صدیق، نامه سرانجام کلام خزانه، هیرمند، 1375، صص 192- 19
[4]. همان، صص 311 ـ 313
[5]. همان، ص 390
[6]. همان، ص 492
[7]. صفی زاده، صدیق، دانشنامه نام‌آوران یارسان، هیرمند، تهران، 1376، ص 16
[8]. صفی زاده، صدیق، اهل‌حق، پیروان و مشاهیر، حروفیه، تهران، 1387، ص ۲۴.