پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ ایام جوانی دوره شور و احساسات جنسی و نشاط جسمی است و با بیدار شدن قوای مختلف جسمی، توجه به مسائل عاطفی و جذابیت‌های ظاهری و فریفتگی جنس مخالف بیشتر می‌شود. چنین روابطی با وجود میل و کشش شدید جنسی که مقتضای طبیعت سنّ جوانی است، طبیعتاً از نگاه‌های آلوده و صحبت‌های هوس‌انگیز و... خالی نخواهد بود! به هر حال، این ارتباط هیچ جای توجیه ندارد، جز اینکه عامل گسترش فساد اخلاقی است که عواقب خطرناکی برای جامعه انسانی به همراه دارد.
در چنین زمانی مسئله اختلاط یا انفکاک پسران و دختران مطرح می‌شود که همواره از مباحث جنجالی و اختلافی بوده است. این موضوع از مسائل اجتماعی مهمی است که بسیاری از فرهنگ‌ها به آن توجه و آن را تحلیل کرده‌اند، ولی در بعضی از فرهنگ‌ها به زیرساخت‌ها و خاستگاه‌ها توجه خاصی مبذول شده است.
توسعه شهرنشینی و گسترش مناسبات اجتماعی و اقتصادی موجب شده است که امروزه برخلاف گذشته، زن در عرصه جامعه، حضور گسترده‌ای داشته باشد و به‌طور طبیعی، این حضور در همه اماکن عمومی و خصوصی، نظیر کلاس درس و محل کار مشهود است و صرفاً محدود به داشتن رابطه با محارم نمی‌شود. از این رو، مسئله ارتباط زن و مرد، از مسائل بسیار مهم و مورد ابتلاست که باید دیدگاه اسلام در این زمینه روشن شود. با عنایت به اینکه، اسلام دین جامع، جهانی و پاسخگوی نیازهاست و در آموزه‌های خود از مقتضیات زمانه نیز غافل نیست، به‌طور حتم، در این موضوع، مانند همه دیدگاه واقع‌بینانه و منصفانه‌ای موضوعات دیگر دارد که برای نسل امروز در عین اینکه سعادت‌آفرین است، راه‌گشا و هدایت‌گر نیز هست. [۱]
مرحوم شهید مطهری دراین‌باره می‌فرماید: «اسلام می‌گوید: نه حبس نه اختلاط، بلکه حریم. سنت جاری مسلمین از زمان رسول خدا همین بوده است که زنان از شرکت در مجالس و مجامع منع نمی‌شدند، ولی همواره اصل "حریم" رعایت شده است. در مساجد و مجامع، حتی در کوچه و معبر، زن با مرد مختلط نبوده است.» [۲]
در قرآن کریم در مورد حجاب و قانون‌مندی روابط زن و مرد و نوع رابطه بین مرد و زن نامحرم آیاتی را بیان می‌کند و آنان را از کارهایی که عفت و پاک‌دامنی‌شان را تهدید می‌کند، بر حذر می‌دارد، که در ذیل می‌آید.
قانون‌مندی روابط زن و مرد در قرآن:
آیاتی از قرآن کریم اشاره به کیفیت ارتباط با نامحرم دارند. در این آیات، مؤمنان خصوصاً زنان را از رفتارهایی که سبب جلب توجه و تحریک نامحرم می‌شود، باز می‌دارد و حیا و عفت در مقابل نامحرم را مورد ستایش قرار می‌دهد:
نحوه سخن گفتن با نامحرم: «یَا نِسَاء النَّبِیِّ لَسْتُنَّ کَأَحَدٍ مِّنَ النِّسَاء إِنِ اتَّقَیْتُنَّ فَلَا تَخْضَعْنَ بِالْقَوْلِ فَیَطْمَعَ الَّذِی فِی قَلْبِهِ مَرَضٌ وَ قُلْنَ قَوْلاً مَّعْرُوفاً. [احزاب/ ۳۲] ای همسران پیامبر، شما همانند هیچ‌یک از زنان معمولی نیستید اگر تقوا پیشه کنید، پس به‌گونه‌ای هوس‌انگیز سخن نگویید که بیماردلان در شما طمع کنند، و به شایستگی سخن بگویید». این آیه گرچه خطاب به همسران پیامبر است، ولی اختصاص به آن‌ها ندارد و شامل همه زنان مسلمان می‌شود. طبق این آیه زنان نباید در گفتگو با نامحرم از سخنانی که مفهوم یا آهنگ آن وسوسه‌آمیز و تحریک‌کننده باشد استفاده کنند؛ چه‌بسا در بین آن‌ها افرادی باشند که به سبب ضعف ایمان و آلودگی به هوس‌های شیطانی، تحریک شوند و خیال گناه در سر خود بپرورانند. بنابراین برای حفظ عفت و پاک‌دامنی افراد جامعه، بر زنان لازم است در گفتگو با نامحرم دقت لازم را داشته باشند.
خودآرایی و تبرج: «وَقَرْنَ فِی بُیُوتِکُنَّ وَ لا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجَاهِلِیَّةِ الأُولَی. [احزاب / ۳۳]؛ و (ای زنان پیامبر) در خانه‌های خود بمانید و همچون دوران جاهلیت نخستین (در میان مردم) ظاهر نشوید». در این آیه نیز به زنان دستورات دیگری برای برخورد با نامحرم می‌دهد. در ابتدا از زنان می‌خواهد تا جایی که امکان دارد از خانه خارج نشوند و خود را کم‌تر در معرض دید نامحرم قرار دهند؛ زیرا با این کار جلوی بسیاری از مفسده‌های اخلاقی گرفته می‌شود و زمینه انحراف و ناهنجاری در جامعه از بین می‌رود. چنانچه در آیه ۵۳ همین سوره به این مطلب اشاره کرده است.
دستور دیگری که این آیه برای زنان دارد این است که از تبرج و جلوه‌گری و جلب توجه نامحرم بپرهیزند. کلمه تبرج از برج گرفته شده و به معنای آن است که فرد، خود را مانند برج در معرض دید و تماشای دیگران قرار دهد. در واقع این قسمت آیه به ما می‌فهماند اگر زنان نمی‌توانند در خانه بمانند و بیرون آمدن از منزل برایشان ضروری است، به‌گونه‌ای خارج شوند که سبب جلب توجه نامحرم نشوند. پس طبق این آیه، جواز حضور زن در اجتماع مشروط بر این است که اولاً حضورش ضرورت داشته باشد و ثانیاً نحوه حضور او اعم از نوع پوشش، راه رفتن، نگاه کردن و در یک کلمه تمام حرکات و سکناتش به نوعی باشد که در قالب تبرج و جلوه گری نبوده و بلکه همراه با حیا و عفت باشد. در سوره قصص آیات ۲۳ و ۲۵، در جریان دختران شعیب و حضرت موسی به همین شیوه رفتاری اشاره کرده و آن را می‌ستاید.
نگاه به نامحرم: «قُل لِّلْمُوءْمِنِینَ یَغُضُّوا مِنْ أَبْصَارِهِمْ ... وَقُل لِّلْمُوءْمِنَاتِ یَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصَارِهِنَّ.[نور/۳۰-۳۱]؛ به مردان با ایمان بگو چشم‌های خود را (از نگاه به نامحرمان) فرو گیرند، و به زنان با ایمان بگو چشم‌های خود را (از نگاه هوس آلود) فرو گیرند». در این دو آیه نیز به رفتار دیگری که حاکی از عفت و حیاست اشاره می‌کند و آن پرهیز از نگاه هوس آلود به نامحرم است. زیرا نگاه به نامحرم اگر از روی لذت باشد، سبب انحراف اخلاقی می‌شود و آدمی را از جاده عفاف دور می‌سازد.
داشتن مکان اختصاصی: «وَإِذَا سَأَلْتُمُوهُنَّ مَتَاعًا فَسْأَلُوهُنَّ مِن وَرَاء حِجَابٍ ذَلِکُمْ أَطْهَرُ لِقُلُوبِکُمْ وَقُلُوبِهِنَّ. [احزاب/۵۳]؛ و هنگامی که چیزی از وسایل زندگی را (به‌عنوان عاریت) از آنان (زنان پیامبر) می‌خواهید، از پشت پرده بخواهید؛ این کار برای پاکی دل‌های شما و آن‌ها بهتر است». در این آیه نیز به شیوه دیگری برای حفظ عفت و حیا اشاره می‌کند و به مردان دستور می‌دهد هنگام صحبت کردن با زنان پیامبر و به‌طورکلی، زنانی که با آن‌ها محرم نیستند، سعی کنند رو در روی آن‌ها قرار نگیرند، بلکه از پشت پرده صحبت کنند. این آیه بر لزوم داشتن مکان اختصاصی برای زنان و عدم جواز ورود آقایان به آن‌ها تأکید می‌کند. [۳]

پی‌نوشت‌ها:

[۱]. مروری بر موضوع اختلاط زن و مرد در نگاه اسلام، حجت‌الاسلام دکتر محمدمهدی بهداروند
[۲]. مجموعه آثار، مرتضی مطهری، ج ۱۹، ص ۵۵۱.
[۳]. حجاب و قانون‌مندی روابط زن و مرد در قرآن، عباس رجبی، مجله شمیم یاس، بهمن ۱۳۸۴، شماره ۳۵، صفحه ۳۷.