پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ معنویت دینی تاکنون هم از جهت کمی و هم از جهت روشی و کیفی به صورت شایسته عرضه نشده است. اگر تقاضای گسترده برای رشد معنوی و سلوک باطنی، به ویژه در میان جوانان اگر با داروی مناسب و سالم درمان نشود، طبیعی است فرآورده‌های جدیدتر که در بسته‌بندی فریبنده و جذاب عرضه شده‌اند ابتکار عمل را بدست گرفته و این عطش روحی را در کوتاه مدت تسکین داده و صد البته در دراز مدت لگدمال و ضایع خواهد کرد.
نباید فراموش کرد که نفس استقبال مخاطبان ایرانی از کتاب‌های معنویت‌های وارداتی مذموم نیست؛ از قضا چنین اقبالی نشان دهنده حیات معنوی و مطالبۀ بالای روحی است و البته از سوی دیگر نشان از کم کاری متولیان معنویت اسلامی برای پاسخ‌گویی به نیازهای روحی و معنوی دارد.

تعداد کتاب‌های منتشر شده نشان می‌دهد که اصلی‌ترین کانال ترویجی عرفان‌های وارداتی در کشور کتاب است . [1] در جریان شرکت‌های هرمی، کتاب سهم زیادی در گسترش این شرکت‌ها داشته است. بسیاری از سر شاخه‌ها برای به دام انداختن دیگران سعی کردند پشتوانه علمی برای اعتمادسازی دیگران دست و پا کرده و به کار خود برچسب علمی بزنند. این افراد قبل از هر چیز کتاب‌های مربوط به معنویت‌های جدید را معرفی و تبلیغ کردند. آن‌ها ابتدا کتاب‌های مربوط به تکنولوژی فکر، قدرت تفکر و مهم‌تر از همه، کتاب‌های راز را توزیع کرده و سرمایه گزاران را نسبت به علمی بودن این اقدام و در نتیجه نسبت به آینده آن مطمئن می‌کردند.
آثار مکتوب شامل کتاب، مجله، نشریه، روزنامه، بروشور، پایان‌نامه، مقالات علمی و متون آموزشی است. در میان مکتوبات، بیش‌ترین حجم مربوط به کتاب بوده؛ به گونه‌ای که امروزه بیشترین کانال ارتباطی عرفان‌های نوپدید در ایران، کتاب است. تعداد قابل توجهی از جریان‌ها در کشور ما دارای تشکیلات و ارگان تبلیغی نیستند؛ اما همگی از منابع مکتوب برخوردارند. کمتر جریانی وجود دارد که بتواند بدون کتاب، گسترش پیدا کرده و در میان عموم جا پیدا کند.

پی بردن به نقش کتاب در ترویج جریان‌های معنویت‌گرا در کشور مستلزم توجه به چند مطلب است:

الف) بخش قابل توجهی از منابع مکتوب عرفان‌های جدید، پایان‌نامه‌هاست. غیر از کتاب، پایان‌نامه‌های هم‌سو با معنویت‌های جدید، در محیط‌های دانشگاهی، خود باعث گسترش این جریانات در کشور شده است. ناگفته پیداست منظور، پایان‌نامه‌هایی است که نگاه صرف توصیفی داشته و بدون آسیب‌شناسی و نگاه انتقادی به گزارش آموزه‌ها و در مواردی به ذکر محاسن اکتفا می‌کنند. این دسته از نگاشته‌ها که عموما بعدها به صورت کتاب هم منتشر می‌شوند غیر از آن که در تعریف و توصیف متوقف می‌شوند، اعتبار علمی‌شان در مراکز آکادمیک، بیش از یک کتاب عادی است.
علت این است که غیر از نویسنده، نام یک استاد مشاور و استاد راهنما هم به عنوان تأییدی بر سیر علمی پایان‌نامه به ضمیمه درج می‌شود. امروزه در باب یوگا بیش از 150 پایان‌نامه تدوین شده که تمامی این نوشته‌ها ترویجی و تبلیغی محسوب می‌شوند. همین‌طور در باب ادیان شرق مانند بودیسم، تائو، هندوئیسم و معنویت‌های غربی مانند کابالا، عرفان سرخ‌پوستی و همین‌طور معنویت‌های فراوان شناختی مانند فنگ‌شویی، سنگ‌درمانی، انرژی‌درمانی تاکنون پایان‌نامه‌های متعددی به رشته تحریر درآمده است.

ب) محتوای کتاب‌های چاپ شده، بدون هیچ پاورقی و یا نقد و نظری به چاپ رسیده‌اند. فیلترهای ارشاد هم هیچ‌گاه نسبت به آموزه‌های جریانات معنویت‌گرا در کشور حساسیت نشان نداده و گویا برای صدور مجوز چاپ، نام و عنوان معنوی روی جلد کافی است.
این در حالی است که محتوا و مضامین کتاب‌ها با هیچ‌کدام از اصول اعتقادات یک مسلمان قابل جمع نیست. حتی در مواردی محتوای کتاب خلاف پیامی است که عنوان روی جلد به خواننده القا می‌کند.
مثلا دونالد والش که کتاب مشهورش گفتگو با خدا است و 4 جلد کتاب نیز در باب ارتباط با خدا نوشته است، حتی اعتقاد به خدا را لازم نمی‌داند و با وقاحت در کتابش می گوید: « به هیچ وجه لازم نیست به خدا اعتقاد داشته باشید. شما آزاد هستید ». [2] از این‌رو گاهی نام کتاب مرتبط با خداست، اما محتوای کتاب به بی خدایی دعوت می کند.
ج) تمام کتاب‌های افرادی مانند کریشنا مورتی، دالایی لاما، اکهارت‌توله، شاکتی گواین، پائولو کوئلیو، کارلوس کاستاندا، دیپاک چوپرا و دیگر چهره‌های معنویت‌گرا به زبان فارسی ترجمه شده است. هم‌چنان که یادآوری شد، تعدادی از این کتاب‌ها غیر از آن‌که چند ترجمه دارند، تیراژهای قابل توجه و تجدید چاپ‌های زیادی نیز داشته‌اند.
گاهی کتابی قبل از آن‌که به زبان اصلی چاپ شود ترجمۀ آن به زبان فارسی در اختیار خوانندگان قرار می‌گیرد؛ مانند کتاب « زهیر » کوئلیو که قبل از رونمایی و چاپ به زبان اصلی، ترجمه آن به زبان فارسی در ایران یافت می‌شد. پاره‌ای از کتاب‌ها نیز که اجازۀ چاپ داده نشده‌اند یا به صورت کپی‌تکثیری ( نه چاپ در چاپ‌خانه ) و قاچاق در کتاب‌فروشی‌ها یافت می‌شوند و یا به صورت فایل پی.دی.اف در فضای مجازی قابل مطالعه‏ هستند.
د) با توجه به این که در ایران قانون کپی رایت وجود ندارد و این مرام نامه بین‌المللی در کشور ما پذیرفته نشده است، یکی از علل تنوع عناوین کتاب‌ها و در نتیجه تنوع مدل‌های عرضه، از بین رفتن محدودیت‌های ناشی از اجرای همین قانون است. به عنوان مثال عناوین کتاب‌های دیپاک چوپرا تاکنون به بیش از 130 عنوان رسیده است، در حالی‌که کتاب‌های وی به زبان اصلی اندکی بیش از 30 عنوان است.
علت این است که کتاب وی ترجمه‌های متعدد شده‌ و متن یک کتاب گاهی توسط چند مترجم، در چند انتشارات با عناوین مختلف به چاپ رسیده است. در حالی‌که همه از محتوای یک کتاب گزارش داده‌اند و این تعدد چاپ باعث تعدد در انتقال مضمون گردیده است. [3]

پی‌نوشت:

[1]. دونالد والش، وقتی همه چیز تغییر می‌کند، ص 120.
[2]. قانون جذب، فصلنامه مطالعات معنوی، ش 3، ص 73.
[3]. عرفان‌های کاذب؛ راه‌های نفوذ و راه‌کارهای مقابله، ص 86