پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ اسلام نسخه‌ی تکامل یافته‌ی همه‌ی ادیان الهی است. از این روی اگر آیین زرتشتی به گفتار نیک دعوت کرده است، اسلام نیز چنین کرده است. قرآن همگان را از پندار زشت باز می‌دارد. چنان که فرمود: «يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا كَثيراً مِنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ.[الحجرات/ 12] اى كسانى كه ايمان آورده‏‌ايد؛ از بسی پندارها(یِ زشت) پرهيز کنيد، چه اینكه برخی از پندارها گناه اند». قرآن همگان را به اندیشه‌ی نیک و نیک‌ اندیشیدن فرامی‌خواند. چنان که فرمود: «الَّذينَ يَذْكُرُونَ اللَّهَ قِياماً وَ قُعُوداً وَ عَلى‏ جُنُوبِهِمْ وَ يَتَفَكَّرُونَ في‏ خَلْقِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ رَبَّنا ما خَلَقْتَ هذا باطِلاً سُبْحانَكَ فَقِنا عَذابَ النَّارِ[آل‌‏عمران/ 191] آنان كه خدا را در همه حال، چه برخاسته و نشسته و چه خفته، ياد مى‏‌كنند، و در اسرار آفرينش آسمان‏‌ها و زمين اندیشه می‌کنند و می‌گویند: پروردگارا، اين جهان را بيهوده نيافريدى، تو منزهى، پس ما را از عذاب آتش نگاه دار»[1].
خودشناسی نیز به راستی از نگاه قرآن، اندیشه‌ای بس نیک و والا است. چنان که فرمود: «أَ وَ لَمْ يَتَفَكَّرُوا في‏ أَنْفُسِهِمْ ما خَلَقَ اللَّهُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ وَ ما بَيْنَهُما إِلاَّ بِالْحَقِّ وَ أَجَلٍ مُسَمًّى وَ إِنَّ كَثيراً مِنَ النَّاسِ بِلِقاءِ رَبِّهِمْ لَكافِرُونَ[الروم/ 8] آيا در خویشتنِ خود اندیشه نكردند كه خداوند آسمان‏‌ها و زمين و آنچه را كه در ميان است، جز به حق و براى مدتى معين نيافريده؟ و بى ‏شك بسيارى از مردم به ديدار پروردگارشان کفر می‌ورزند»[2]. همچنین قرآن، تقلید کورکورانه و بی‌اساس را نشانه‌ای از پندار زشت و اندیشه‌ی ناسالم می‌داند[3] و می‌فرماید: «وَ يَجْعَلُ الرِّجْسَ عَلَى الَّذينَ لا يَعْقِلُونَ[یونس/ 100] و هر که اندیشه نکند، خداوند پليدى و گمراهى را بر او قرار مى‏‌دهد». قرآن ده‌ها مرتبه بشریت را به تعقل و تفکر و اندیشه‌ی نیک فراخوانده و از بی‌فکری،نادانی و «بد اندیشی» برحذر داشته است. در منابع حدیثی نیز سخنانی بسیار از پیامبر اعظم (صلی الله علیه و آله) و ائمه اطهار (علیهم السلام) درباره‌ی عقلانیت و اندیشه‌، و پرهیز از پندارها و اندیشه‌های شیطانی وجود دارد[4].
اصل اخلاص در قرآن به عنوان یکی دیگر از مصادیق پندار نیک، ستوده شده است. اخلاص یعنی انسان کردارهای نیک خود را بر مبنای پندار نیک قرار دهد و در هنگام انجام عمل صالح، هیچ نیت، اندیشه و پندار زشتی در ذهن نداشته باشد. قرآن می‌فرماید: «إِنَّا أَنْزَلْنا إِلَيْكَ الْكِتابَ بِالْحَقِّ فَاعْبُدِ اللَّهَ مُخْلِصاً لَهُ الدِّينَ[زمر/ 2] به یقین اين كتاب را به حق بر تو فرو فرستاديم، پس خدای را در حالى كه اندیشه‌ات را براى او خالص كرده‌اى، پرستش كن».  «قُلْ أَمَرَ رَبِّي بِالْقِسْطِ وَ أَقيمُوا وُجُوهَكُمْ عِنْدَ كُلِّ مَسْجِدٍ وَ ادْعُوهُ مُخْلِصينَ لَهُ الدِّينَ كَما بَدَأَكُمْ تَعُودُونَ[الأعراف/ 29] بگو پروردگارم مرا به عدل و انصاف فرمان داده و فرمود که روی (توجه قلبی) خود را در هر سجده و نمازى به سوى خدا كنيد، و او را در حالى كه دين را براى او خالص كرده‏‌ايد، بخوانيد...».
اسلام نه فقط دعوت به پندار نیک نموده، بلکه پا را فراتر از این گذاشته، بشریت را دعوت به نیک‌ترین پندارها و اندیشه‌ ها کرده است. یعنی گامی والاتر از پندار نیک! چنان‌ که امام سجاد(علیه السلام) فرمودند: «خداوندا، بر محمد و آل محمد درود فرست و ایمان مرا به کامل‌ترین مرتبه، و یقین مرا بهترین یقین گردان، و نیت و اندیشه‌ی مرا در زمره‌ی نیک‌ترین پندارها و کردار مرا نیک‌ترین کردارها قرار ده»[5].

پی‌نوشت:

[1]. علامه سیدمحمدحسین طباطبایی، الميزان‏ فی تفسیر القرآن، ترجمه سيد محمدباقر موسوى همدانى، قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعه‏‌ى مدرسين، 1374. ج4 ص136
[2]. علامه سیدمحمدحسین طباطبایی، همان، ج16 ص237
[3]. قرآن کریم، سوره‌ی بقره : 170
[4]. ابوجعفر محمد بن یعقوب كلينى، الكافي، تهران: دار الكتب الإسلامية، 1365. ج1 ص29-10
[5]. صحیفه سجادیه، دعای 20، دعای امام در مکارم اخلاق و کردارهای پسندیده، ترجمه علامه ابوالحسن شعرانی و ترجمه فیض الاسلام، لطیف راشدی، سید کاظم ارفع و ...