طبق تحقیقات صورت گرفته نوروز واژه‌ای است به معنای روز نوین و بر نخستین روز از نخستین ماه سال خورشیدی اطلاق می شود.

هنوز بعد از گذشت سالیان زیاد محققان قادر به علت پیدایش نوروز نشده‌اند به همین خاطر اقوال مختلفی در علت پیدایش نوروز وجود دارد که در اینجا چند مورد از آن را ذکر می کنیم.

در تاریخ ایران باستان آمده است: نخستین روز است از فروردین ماه و از این جهت روز نو نام كردند، زیرا كه پیشانی سال نو است و آنچه از پس اوست از این پنج روز همه جشن‌هاست.[1]

و‌ یا در جای دیگر آورده‌اند: به نظر می‌رسد آریائی‌ها از مهاجرت به فلات ایران و هم‌مرز شدن با تمدن میان‌‌رودان سال را به دو قسمت تقسیم می‌‌كردند كه هر یك با انقلابی شروع می‌شد و دو جشن نوروز و مهرگان سرآغاز این دو انقلاب بودند. یعنی هنگام انقلاب تابستانی جشن نوروز گرفته می‌شد و زمان انقلاب زمستانی جشن مهرگان پاس داشته می‌شد.[2]

برخی دیگر معتقدند كه جشن نوروز و مهرگان جشنی بوده‌ است كه در ایران قبل از ورود آریائی‌ها وجود داشته است و اقوام قبل از آریائی‌ها كه در فلات ایران ساكن بوده‌اند به آن عمل می‌كرده‌اند.[3]

محققان و پژوهشگران باستانی بعد از تحقیقات گسترده به این نتیجه رسیدند که علت اصلی از بین نرفتن مراسم نوروز بعد از ظهور اسلام برخورد مسالمت آمیز اسلام با سایر ادیان و آیین‌ها از جمله اعتقادات مذهبی و ملی ایرانیان بوده است. بعد از ظهور اسلام در ایران و مسلمان شدن تدریجی ایرانیان و برخورد مسالمت آمیز اسلام با سایر ادیان دین مبین اسلام به سرعت در دل ایرانیان جای گرفت و با مرور زمان این آیین ها جزو مراسم های مسلمانان ایرانی قرار گرفت و تغییرات عمده در آن به وجود آمد.

نکته جالب این دگرگونی بررسی و نقد علمای اسلام در ارتباط با نوروز است به نحوی که یكی از كهن‌ترین و بزرگ‌ ترین منابعی كه به جشن و افسانه‌ها و آیین‌های مربوطه پرداخته است، كتاب «آثار الباقیه» اثر ابوریحان بیرونی (متوفی 440 هجری قمری) است.

 ابوریحان بیرونی در کتاب خود آورده است که سال نزد فارسیان چهار فصل بود ... بر حسب این فصول عیدهایی داشتند كه به اهمال در كبیسه روز این عیدها جابه‌جا می‌شد. از جمله این اعیاد یكی روز اول فروردین ماه یعنی نوروز بود. كه روز بس بزرگ است كه به علت زنده شدن طبیعت گویند. آغاز خلقت جهان در آن روز بوده است. چنین به نظر می‌رسد كه پنج روز نخستین سال « نوروز عامه» یعنی جشن همگانی بود. حال آنكه روز ششم كه «خرداد روز» نام داشت، « نوروز خاصه» یعنی جشن پادشاهان و بزرگان بوده است.[4]

بدون شک در صورتی که به جای اسلام هر آیین و مذهبی در ایران حکومت می‌کرد همان زمان تمامی مراسم و جشن‌های ایرانیان از بین می‌رفت ولی اسلام با برخورد مسالمت آمیز و بدست آوردن قلوب ایرانیان باعث حفظ این مراسم‌ها و جشن‌ها شد تا بتدریج بتواند یکتاپرستی را در دل ایرانیان قرار دهد.

منابع:

1-تاریخ ایران باستان صفحه 217

2-همان صفحه 224

3-جشن های ایرانیان صفحه 51

4-آثار الباقیه صفحه 49