برخی زمینه شکل گیری تصوف در قرن اول را اعتراض گروهی از مومنان دلسوخته می دانند که پس از دوران طلایی اسلام، شاهد گرایش مسلمین به مادیگری و دنیا طلبی بود. این نظریه از جهتی می تواند حقیقت مطلب را بیان کرده باشد و از جهت دیگر با بیان این مساله سعی می کنند تا گروهی از مخالفان اهل بیت (علیهم السلام) را بعنوان مومنان دلسوخته معرفی کنند.

اختلافی که اکنون بین عرفان و تصوف در ایران قائل می‌شوند، شاید به مناسبت وضعیت سوء سیاسی است که نمی‌توانند از عرفان بدگویی کنند زیرا خیلی از بزرگان از آن تعریف کرده‌اند و محبوبیت عمومی دارد، از طرفی نمی‌توانند تصوف را قبول کنند چون بر زندگی دنیوی ایشان ممکن است لطمه بخورد؛ بنابراین می‌گویند عرفان غیر از تصوف است.

برچیدن حبل‌الله از امت واحده اسلامی توسط یهود و منافقین را علت پیدایش فرق از جمله تصوف می‌باشد. راز تدوام این انحراف را باید در ترویج شعارهایی همچون ولایت بدون امامت در زمان حضور امام معصوم (علیه‌السلام) و تعمیم ولایت به غیر معصوم در زمان غیبت امام معصوم (علیه‌السلام) نهفته است. تصوف به عنوان یکی از فرقه‌های ریشه‌دار دراسلام اولین داعیه‌دار این دو شعار می‌باشد.

حسادت، دنیاطلبی و زرپرستی و عدم اعتقاد به آخرت توسط قوم برگزیده ای به نام یهود، از آن‌ها قومی سرکش، لجوج و دین ستیز ساخت، تا به کشتن بسیاری از انبیاء الهی و دسیسه برای انحراف در ادیان الهی، دنیای ناچیز خود را تأمین نمایند. فرقه فرقه شدن امت حضرت موسی (علیه‌السلام) و اختلاف در پیروان حضرت عیسی (علیه‌السلام) و همچنین پاره پاره کردن امت واحده اسلامی با دسیسه‌های همین قوم به وقوع پیوسته است.

قرن ۸ و ۹ سیطره افکار و آراء محی‌الدین ابن عربی در تصوف و عرفان است. یکی از پرکارترین سران صوفیه در این دوره شاه نعمت‌الله ولی است که تعداد رسالات منثور او را تا ۵۰۰ رساله هم ذکرکرده‌اند. اغلب کتاب‌ها و رسالات نوشته‌شده در این دوره در شرح و تفسیر آراء ابن‌عربی است که نفوذ فوق‌العاده افکار او از مختصات و ویژگی‌های مکتب‌های صوفیانه این دوره است.

در این یادداشت برای شناخت بهتر شخصیت شاه نعمت‌الله ولی سه واقعه مهم و حایز اهمیت در قرن 8 و 9 مورد بررسی قرار خواهد گرفت: 1. رشد، توسعه و گسترش و عملی شدن تصوف 2. قدرت یافتن شیعه اثنی عشری تا حد تشکیل سلسله شیعی صفوی 3. حمله مغول‌ها به ایران و فروپاشی حکومت‌های وقت.